Statuut tijdelijk ontheemden

De Dienst Vreemdelingenzaken kent het statuut tijdelijke bescherming toe aan:

• Oekraïense onderdanen
• Derdelanders met internationale bescherming (of gelijkwaardige bescherming) of erkend als staatloze in Oekraïne
• Gezinsleden die al in Oekraïne een gezin vormden met beide bovengenoemde personen:
  • huwelijkspartner of de niet-gehuwde partner met wie een duurzame relatie wordt onderhouden overeenkomstig hetgeen wordt voorzien in de Belgische vreemdelingenwetgeving. DVZ apprecieert feitelijk of er sprake is van een duurzame relatie.
  • ongehuwde minderjarige kinderen met inbegrip van de kinderen van de huwelijkspartner, ongeacht of zij binnen of buiten het huwelijk zijn geboren of geadopteerde kinderen zijn
  • andere naaste familieleden die met het gezin samenwoonden ten tijde van de gebeurtenissen die tot de massale toestroom van ontheemden geleid hebben en die op dat tijdstip volledig of grotendeels afhankelijk waren van de referentiepersoon
• Derdelanders en staatlozen met onbeperkt verblijfsrecht in Oekraïne die niet op veilige en duurzame wijze kunnen terugkeren naar hun land van herkomst of regio binnen hun land van herkomst.

In principe moeten deze personen voor 24 februari in Oekraïne verbleven hebben. De Europese Commissie vraagt evenwel dat de lidstaten deze datum niet strikt toepassen. Bij twijfel melden de mensen zich best aan in het registratiecentrum. De DVZ zal geval per geval nagaan of de betrokkene in aanmerking komt voor tijdelijke bescherming.

Derdelanders die in Oekraïne een tijdelijk verblijfsrecht hadden, komen niet in aanmerking voor tijdelijke bescherming als tijdelijk ontheemde. Zij moeten wel toegelaten worden tot het grondgebied van de Europese Unie zodat ze veilig naar hun herkomstland kunnen doorreizen. Zij kunnen ook een verzoek internationale bescherming indienen of een ander verblijfsrecht aanvragen (bijv. student) als ze de voorwaarden daartoe vervullen.

Wie al tijdelijke bescherming in een andere Europese lidstaat heeft gekregen, kan naar België doorreizen en ook hier tijdelijk bescherming aanvragen. Als de betrokkene de voorwaarden vervult, wordt de tijdelijke bescherming toegekend. De tijdelijke bescherming in de andere lidstaat wordt dan stopgezet. Het is niet mogelijk om tegelijk in meerdere lidstaten tijdelijke bescherming te hebben. Sinds 31 mei 2022 wordt er daartoe informatie uitgewisseld via een Europees platform. Wie al een ander verblijfsrecht in een ander land heeft, kan niet doorreizen naar België en dan tijdelijke bescherming krijgen.

De tijdelijke bescherming wordt verlengd tot en met 4 maart 2026. In principe kan het statuut tijdelijke bescherming in totaal voor maximaal drie jaar toegekend worden. Toch komt er nu een uitzondelijke verlenging met een vierde jaar. Daarover werd op Europees niveau een akkoord gesloten tussen de lidstaten tijdens de vergadering van de Europese Raad (Uitvoeringsbesluit 2024/1836 van de Europese Raad van 25 juni 2024).

Voor meer details: Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België

Wie een beroep wil doen op het statuut tijdelijke bescherming moet zich in persoon aanbieden in het registratiecentrum (Eurostation, Victor Hortaplein 40, 1060 Brussel). De aanvragers moeten hun Oekraïense identiteitsdocumenten meebrengen. Belangrijk is dat er een document met een foto voorgelegd wordt. 

Als de voorwaarden voor de toekenning van de tijdelijke bescherming op het eerste gezicht vervuld zijn, levert de Dienst Vreemdelingenzaken meteen bij de registratie een attest tijdelijke bescherming af. Als verder onderzoek nodig is of bijkomende documenten voorgelegd moeten worden, levert de Dienst Vreemdelingenzaken een bewijs van registratie af. Met dit bewijs van registratie kunnen de mensen zich nog niet aanmelden bij de gemeente voor de afgifte van de bijlage 15. Zij worden op een later tijdstip opnieuw uitgenodigd. Dan krijgen ze ofwel het attest tijdelijke bescherming ofwel een weigeringsbeslissing. Als de Dienst Vreemdelingenzaken meteen bij de registratie vaststelt dat de voorwaarden voor de toekenning van tijdelijke bescherming niet vervuld zijn, krijgt de betrokkene een weigeringsbeslissing. De betrokkene kan een niet-schorsend beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen indienen tegen een weigeringsbeslissing.

De registratieprocedure verloopt als volgt:

• Registratie van identiteitsgegevens in de gegevensbank van de Dienst Vreemdelingenzaken
• Het nemen van biometrische gegevens (vingerafdrukken en foto)
• Indien verder onderzoek vereist is, het afnemen van een interview

Bij die registratie zal er ook zo goed mogelijk een eerste screening gebeuren bestaande uit een herkomst- en veiligheidscheck. Die screening gebeurt zo goed mogelijk maar zal zijn beperkingen hebben gezien het korte tijdsbestek waarbinnen gewerkt wordt. Verdere opvolging via de reguliere kanalen zal dus nodig zijn.

In principe gebeurt de volledige registratie in het registratiecentrum. Ofwel wordt meteen vastgesteld dat de mensen aan de voorwaarden voor de tijdelijke bescherming voldoen. Dan kan de registratie in het registratiecentrum in één keer afgerond worden en ontvangen de mensen meteen hun attest tijdelijke bescherming. Ofwel is verder onderzoek nodig en kan de registratie niet meteen afgerond worden. Deze mensen krijgen een bewijs van registratie. (Opgelet: Met dit bewijs van registratie kunnen de mensen zich niet aanmelden bij de gemeente voor de afgifte van de bijlage 15.) Deze mensen worden op een later tijdstip opnieuw uitgenodigd. Dan ontvangen ze ofwel het attest tijdelijke bescherming ofwel een weigeringsbeslissing waartegen een niet-schorsend beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen ingediend kan worden.

Als de toekenningsvoorwaarden vervuld zijn, krijgen zowel de meerderjarige als de minderjarige personen een attest tijdelijke bescherming. Op basis van dit attest levert de gemeente eerst een bijlage 15 en daarna een A-kaart af. Het attest van tijdelijke bescherming moet niet ingetrokken worden bij de afgifte van de bijlage 15 of de A kaart.

Het attest van tijdelijke bescherming omvat:

• De identiteitsgegevens van de begunstigde
• Het DVZ nummer (OV-nummer)
• Een pasfoto
• De droogstempel van de Dienst Vreemdelingenzaken.

specimen attest van tijdelijke bescherming

Wat de identiteitsgegevens betreft, wanneer de gemeente vaststelt dat de gegevens op het attest tijdelijke bescherming niet overeenstemmen met de gegevens op het paspoort, dan gebeurt de collecte door de gemeente op basis van het paspoort (juiste identiteitsgegevens). De gemeente kan het attest tijdelijke bescherming manueel aanpassen (met stempel lokaal bestuur erbij) zodat beide in overeenstemming zijn. De DVZ vraagt om het verbeterde attest te bezorgen opdat de DVZ de gegevens in het dossier kan aanpassen.

Wat de verblijfsdocumenten betreft, bij de registratie zullen de mensen een attest van tijdelijke bescherming ontvangen en daarmee kunnen ze zich bij de gemeente aanmelden. Er wordt per persoon een attest afgeleverd, ook voor elk kind. De gemeente zal de mensen dan een bijlage 15 geven in afwachting van de afgifte van de elektronische A kaart. De bijlage 15 is 45 dagen geldig en heeft dezelfde waarde als de A kaart. Voor kinderen jonger dan 12 jaar wordt een identiteitsbewijs voor buitenlandse kinderen onder de 12 jaar afgeleverd als de ouders (of de voogd) dat vragen (zelfde geldigheidsduur als de A kaart). Ook niet-begeleide minderjarige tijdelijk beschermden krijgen een bijlage 15 en een elektronische A kaart. Het feit dat er (nog) geen voogd werd aangesteld is geen reden om de afgifte van een bijlage 15 of een elektronische A kaart te weigeren. Lees meer op Niet-begeleide minderjarigen.

De lopende A kaarten tijdelijke bescherming zijn geldig tot en met 4 maart 2025. Europa heeft beslist om de tijdelijke bescherming te verlengen tot en met 4 maart 2026. Alle A kaarten zullen op dezelfde datum aflopen en moeten effectief verlengd worden. Lees de brief van de DVZ aan de gemeenten.

Na een positieve woonstcontrole (m.i.v. het raadplegen van de gebruikelijke databanken) zal de gemeente de mensen inschrijven in het vreemdelingenregister (IT 210). Als het geplande verblijf te kort is, moet er geen woonstcontrole gebeuren en kan de betrokkene onmiddellijk worden ingeschreven. Opgelet, de collecte gebeurt door de gemeente in het vreemdelingenregister. In tegenstelling tot verzoekers internationale bescherming registreert de DVZ zelf niets in het Rijksregister.

Uitgangspunt is een gewone inschrijving op de hoofdverblijfsplaats. Bijvoorbeeld op het adres van een gastgezin of van andere woonvormen waar volgens de algemeen geldende regels een inschrijving mogelijk is. Het moet m.a.w. gaan over gebouwen waar wonen mogelijk is. Als permamente bewoning niet mogelijk is om redenen van veiligheid, gezondheid, urbanisme of ruimtelijke ordening, moet er een voorlopige inschrijving gebeuren.  Voor tijdelijke en zeer kortdurende situaties zoals noodopvangcentra kunnen gemeente en OCMW afspreken dat de beste oplossing voor de betrokkenen in dat geval een referentieadres bij het OCMW is. Deze laatste optie is een afwijking van het standpunt van het Rijksregister dat een eerste inschrijving in België niet mogelijk is op een referentieadres. Lees meer in de omzendbrief  van 30 november 2022 van het Rijksregister. 

De inschrijving voor het hoofdverblijf (IT 001 en 020) gebeurde aanvankelijk op de datum van het attest tijdelijke bescherming. Met de omzendbrief van 1 maart 2023 van het Rijksregister wordt die werkwijze veranderd. Er wordt nu ingeschreven op de datum van de aanvraag tot inschrijving in de gemeente. Ook de vermelding van de nieuwe code wonen (LOG) 06 "tijdelijke bescherming" in IT 141 (gezinssamenstelling) gebeurt op datum van de aanvraag tot inschrijving. Deze code laat toe om de Oekraïense onderdanen die in gastgezinnen worden opgevangen, qua gezinssamenstelling te onderscheiden van het gastgezin. De nieuwe code is operationeel vanaf 28 maart 2022.

De datum van het attest van tijdelijke bescherming wordt gebruikt voor het IT 210 - Vreemdelingenregister, het IT 202 waarin de code "2.3.0 - tijdelijke bescherming" opgenomen wordt en voor het IT 205 waarin de code "3 - ontheemden" vermeld wordt.

Meer informatie in de  Omzendbrief van 30 november 2022 van het Rijksregister waarin de algemene principes in herinnering worden gebracht. De Omzendbrief van 9 maart 2022 van het Rijksregister  met bijbehorende aanvulling van 29 maart 2022 werden vervangen door de omzendbrief van 1 maart 2023. 

Zodra de betrokkene zijn A kaart heeft, gelden dezelfde regels als voor alle andere A kaarten. Wat het reizen betreft, kort samengevat kan de betrokkene met zijn A kaart naar België terugkeren (geen terugkeervisum nodig). Voor het reizen zelf moet de betrokkene een geldig paspoort hebben (de A kaart volstaat niet, ook niet binnen Schengen) en eventueel een visum zoals vereist door het land van bestemming. Lees hier meer. Voor de volledigheid geven we nog mee dat er, in tegenstelling tot erkend vluchtelingen, geen verbod op een terugkeer naar het herkomstland is voor houders van tijdelijke bescherming. Zij kunnen dus terugkeren naar Oekraïne en weer naar België terugkomen mits het respecteren van de voorwaarden inzake tijdelijke afwezigheid. Lees hier meer. 

Voor de personen die daar nood aan hebben en die op de dag van de registratie zelf niet kunnen doorstromen, zal er door Fedasil voor 1 à 2 nachten noodopvang geboden worden in verschillende locaties in Brussel. Omwille van de hoge bezettingsgraad in het noodopvangcentrum Ariane in Brussel, kan Fedasil voorlopig enkel kwetsbare personen met een opvangnood opvangen. Andere personen wordt gevraagd zelf een oplossing te zoeken. Deze mensen worden vaak kortstondig opgevangen bij familie, vrienden of andere organisaties en bieden zich dan aan bij het lokaal bestuurd. Voor de lokale besturen is het een grote uitdaging om voor iedereen een opvangplaats te voorzien.

Na de registratie en de eventuele noodopvang stromen de mensen door naar het lokaal niveau. Fedasil doet die toewijzing aan de hand van de lijsten met beschikbare plaatsen die de regio's doorgeven.  De Vlaamse overheid wil tijdelijk beschermde uit Oekraïne laten doorstromen naar duurzame huisvesting buiten de reguliere huisvestingsmarkt die al verzadigd is. Daarom vraagt de Vlaamse overheid aan de lokale besturen en andere mogelijke aanbieders van duurzame huisvesting om hun duurzame aanbod zo snel mogelijk te registreren in de Vlaamse huisvestingstool. 

Meer informatie over noodopvang, lokale crisishuisvesting, duurzame huisvesting, de federale housing tool, de Vlaamse huisvestingstool en het mogelijke aanbod op Crisishuisvesting. 

Naast het nieuwe statuut tijdelijke bescherming blijven ook de ‘reguliere’ opties zoals bijvoorbeeld een gezinshereniging mogelijk. Wij gaan kort in op de opties die meest gelinkt zijn aan de actuele situatie van de vluchtelingen uit Oekraïne: kort verblijf en verzoek internationale bescherming.

Wat de binnenkomstvoorwaarden betreft, in principe reizen alleen Oekraïners met een biometrisch paspoort visumvrij maar in de huidige omstandigheden zullen de grensautoriteiten de binnenkomstvoorwaarden soepel toepassen. Binnen het Schengengebied zijn er ook geen controles meer. 

Vluchtelingen uit Oekraïne kunnen naar de gemeente voor een aankomstverklaring (legaal kort verblijf).  

Om te kunnen reizen en dus een aankomstverklaring te kunnen krijgen, moet een Oekraïner een geldig biometrisch paspoort of een gewoon paspoort met een visum kunnen voorleggen. Momenteel kan er bij wijze van uitzondering ook een aankomstverklaring worden afgegeven aan een Oekraïner die geen geldig reisdocument heeft op voorwaarde dat de betrokkene een (geldig) identiteitsbewijs (bijv. verlopen paspoort, nationale identiteitskaart, rijbewijs (voor zover er een nationaliteit op vermeld staat), akte van de burgerlijke stand, ...) en een bewijs van de datum van uitreis uit Oekraïne of binnenkomst in het Schengengebied (in de mate van het mogelijke, bijv. treintickets) kan voorleggen. De Oekraïense ambassade en consulaten staan ook ter beschikking bij moeilijkheden om zich te identificeren als men door of tijdens de vlucht de nodige documenten niet (meer) heeft.

Met een aankomstverklaring is er geen recht op equivalent leefloon of andere sociale rechten. Uitzonderlijk is er in dit geval recht op dringende medische hulp. Zie OCMW-dienstverlening.

Vluchtelingen uit Oekraïne kunnen een verzoek internationale bescherming (voordien asielaanvraag) indienen. De behandeling van deze verzoeken internationale bescherming (IB) door het CGVS is opgeschort.

Het indienen van een verzoek IB wordt voorlopig afgeraden. Het is de bedoeling om de vluchtelingen uit Oekraïne uit de procedure internationale bescherming (IB) te houden en hen het bijzonder statuut tijdelijk ontheemde toe te kennen. Het is mogelijk om beide procedures te combineren maar de behandeling van het verzoek IB wordt voorlopig opgeschort. Dat vandaag afgeraden wordt om een verzoek IB in te dienen, belet niet dat de mensen later in functie van de situatie in Oekraïne alsnog een verzoek IB indienen. 

Oekraïners die enkel een verzoek IB indienen, hebben in principe zoals alle andere verzoekers IB recht op materiële opvang in een opvangstructuur van Fedasil en de opvangpartners (Opmerking: Door de opvangcrisis is een opvangplaats niet gegarandeerd.). Als er geen toewijzing aan een opvangstructuur is, dan is de betrokkene een niet-toegewezen verzoeker internationale bescherming die ook recht heeft op maatschappelijke dienstverlening. Zie OCMW-dienstverlening.

Je bent een lokaal mandataris of je werkt voor een lokaal bestuur en je hebt een vraag over dit thema? Neem contact met Fabienne.Crauwels@vvsg.be

Wat als tijdelijk beschermde Oekraïners zeggen dat ze naar Oekraïne willen terugkeren? Wat moet er dan gebeuren. De vraag is niet zo gemakkelijk te beantwoorden omdat de intenties van de betrokkenen vaak (nog) niet duidelijk zijn. Ook niet voor henzelf.  De vraag of de mensen definitief willen terugkeren of niet is niet altijd gemakkelijk te beantwoorden. Er zijn de mensen die zeggen dat ze willen gaan kijken hoe de situatie in Oekraïne is en ter plekke zullen beslissen of ze al dan niet terugkeren naar België. Er zijn de mensen die zeggen dat ze definitief willen terugkeren maar die na enkele weken toch weer in België op de stoep staan. Er zijn de mensen die zeggen alleen op bezoek te gaan en dan laten weten dat ze waarschijnlijk toch zullen blijven als de situatie niet verslechtert. Het is dus niet evident om een correcte beslissing te nemen m.b.t. de situatie.

Uitgangspunt is dat de gewone regels ook van toepassing zijn op tijdelijk beschermden. 

Als mensen het hebben over een bezoek, ter plekke eens gaan kijken, enz. dan kunnen we uitgaan van een afwezigheid van minder dan 3 maanden. Dan moet er m.b.t. het verblijfsrecht niets gebeuren. Er moet geen melding aan de gemeente gebeuren. Als de geplande afwezigheid langer duurt dan 3 maanden, dan moet de betrokkene dat op voorhand aan de gemeente melden. Dat is in principe een voorwaarde voor het recht op terugkeer (tot einde geldigheid A kaart). In de praktijk gebeurt die melding niet altijd. Als het een tijdelijk vertrek is en de mensen geven aan terug te keren binnen het recht op terugkeer, dan volgt er een afvoering naar het buitenland ( of registratie tijdelijke afwezigheid indien men daar aan voldoet) met behoud van het attest tijdelijke bescherming en de A kaart. Het recht op terugkeer wordt in IT 008 geregistreerd en de gemeente levert een bijlage 18 af. Als de mensen aangeven dat het een definitief vertrek is, volgt er ook een afvoering naar het buitenland en dan wordt de A kaart geannuleerd en ingetrokken. Het attest van tijdelijke bescherming blijft wel behouden. Voor meer details verwijzen we naar de communicatie van de DVZ aan de gemeenten.

Lees ook de informatie op OCMW-dienstverlening.

Fedasil kan een vrijwillige terugkeer naar de regio organiseren. Dat kan zowel voor Oekraïners die naar Oekraïne of naar een buurland willen terugkeren als voor derdelanders die naar Oekraïne willen terugkeren. Deze laatsten moeten een wettig verblijf in Oekraïne kunnen aantonen. Fedasil voorziet een bursreis alsook een terugkeerpremie van 50 euro per volwassene en 25 euro per kind.

Voor meer informatie en/of om een afspraak te maken: 0800 327 45 (gratis nummer) of neem contact op met één van de vijf terugkeerloketten (Brussel, Gent, Antwerpen, Luik, Charleroi) of een andere partner (lijst contactpunten).

Lees hier meer (ook UKR en RU). 

Hier vind je meer informatie (ook in UKR en RU)

• Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ): info over de verblijfsrechtelijke mogelijkheden (tijdelijk bescherming, kort verblijf, lang verblijf) en het registratiecentrum
• Dienst Vreemdelingenzaken: Statistische rapporten tijdelijke bescherming
• Fedasil: noodopvang vluchtelingen uit Oekraïne, info over registratiecentrum, ... 
• Agentschap Integratie en Inburgering:
  • Oekraïne: verblijfsmogelijkheden en rechtspositie in België met linken naar alle andere info en overzicht van Oekraïense documenten (link Prado en link documenten Oekraïne)
  • Infopagina Oekraïne met onder andere infofiche verblijfsmogelijkheden (ook in Oekraïens) en nuttige links (er komen nog andere meertalige infofiches)
• Vluchtelingenwerk Vlaanderen: info over situatie Oekraïne, indienen verzoek internationale bescherming, enz. alsook een  infolijn voor burgers en vrijwilligers met vragen over het verblijf, opvang, huisvesting, toegang tot onderwijs, …. Oekraïners worden geholpen in hun eigen taal.
• CGVS: opschorting behandeling verzoeken internationale bescherming door Oekraïers (indienen verzoek IB nog mogelijk maar voorlopig geen onderzoek en geen beslissingen)