Er heerst een enorme krapte op de woningmarkt voor mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie, zowel op de sociale woningmarkt als op de private. Bovendien is er nood aan betaalbare woningen, die duurzaam zijn en inclusief, toegankelijk voor jong en oud.
Rol van het lokaal bestuur
De speerpunten van een lokaal woonbeleid waarin mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie gelijke kansen krijgen, zijn:
- een lokaal toewijzingsreglement opmaken
- de regierol voor het lokaal woonbeleid op zich nemen en dat op een integrale manier
- een adequaat grondbeleid voeren
- innovatieve woonvormen stimuleren
Lokaal toewijzingsreglement
Op vlak van betaalbaar wonen legt het decreet Grond- en Pandenbeleid de gemeenten een minimum aantal te realiseren sociale woningen op (het zogenaamd bindend sociaal objectief). Om die sociale woningen sneller toe te wijzen aan bepaalde doelgroepen (daklozen, personen met een handicap, jongeren die uit een jeugdinstelling komen, mensen met een psychische problematiek,...) geeft de Vlaamse wooncode aan de gementen de mogelijkheid om lokale toewijzingsreglementen op te maken.
Regie over het lokaal woonbeleid
Als regisseur van het lokaal woonbeleid kan het lokaal bestuur volgende initiatieven nemen:
- gunstige financiële en ruimtelijke randvoorwaarden creëren om investeringen in sociale huisvesting gemakkelijk rendabel te maken
- een krachtig leegstandsbeleid voeren en de inkomsten uit leegstandbestrijding inzetten ter ondersteuning van een betaalbaar woningaanbod
- eigenaars stimuleren om te verhuren via het Sociaal Verhuurkantoor
- met incentives de private huisvestingsmarkt stimuleren om te verhuren aan kwetsbare doelgroepen, bij voorkeur gekoppeld aan collectieve renovatie op wijkniveau
- optimaal gebruik maken van het recht op voorkoop in het licht van ‘housing first’
- ervoor zorgen dat voldoende woningen leeftijdsbestendig en toegankelijk zijn in een leeftijdsbestendige en toegankelijke buurt/ wijk
- mensen met een kwetsbaarheid en/ of in kwetsbare leefsituaties ondersteunen in hun zoektocht naar een woonst, door maximale transparantie te creëren in de wachtlijst en de criteria voor toekenning, en huurondersteuning aanbieden
- een ethisch charter opstellen met de lokale immobiliënsector om discriminatie op de huisvestingsmarkt tegen te gaan, deze discriminatie zelf effectief ook tegengaan, mensen die gediscrimineerd worden ondersteunen bij het indienen van een klacht bij Unia
- de hoge energielasten meenemen in de berekening van de financiële steun aan mensen met een kwetsbaarheid en/ of in kwetsbare leefsituaties, bv. met een minimale levering gas of via een stookoliefonds
- water- en energiearmoede tegengaan bij eenoudergezinnen, oudere alleenstaanden, mensen in armoede,… en hen begeleiden (bv. met energiesnoeiers)
Belangrijk is dat het lokaal bestuur de regie op de woonmarkt integraal voert, dus in combinatie met buurtzorgregie. Concreet gaat het dan bv. over het afsluiten van partnerschappen tussen woon- en zorgactoren om woon-coaching te organiseren in combinatie met zorg.
Tot slot moet het lokaal bestuur ook oog hebben voor de kwaliteit van de woningen. Niet zelden zijn de goedkoopste woningen ook de meest verwaarloosde, soms zijn ze zelfs totaal onbewoonbaar. Het lokaal bestuur kan hierbij het conformiteitsattest als instrument hanteren.
Grondbeleid
Wanneer het lokaal bestuur zelf gronden in bezit heeft, kan ze die in erfpacht geven wanneer daarop wordt gebouwd. Dat laat mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie toe om goedkoper een woonst te verwerven en/ of te huren. Of er kan bv. gewerkt worden met recht van opstal.
Innovatieve woonvormen
Dergelijk grondbeleid kan ook hand in hand gaan met het stimuleren van innovatie: wooncoöperaties, co-housing, zorgwonen,...
Rol van investeerders, sociaal ondernemers en middenveld
In de samenleving zijn steeds meer kapitaalkrachtige mensen of families bereid om te investeren in maatschappelijke doelen (social impact investing). Zij combineren een bepaald rendement op ingelegd kapitaal met de realisatie van een maatschappelijk doel zonder naar winstmaximalisatie te streven. Bouwondernemers realiseren vervolgens vaak innovatieve, duurzame en inclusieve woonconcepten.
Burgers stellen een eigen thuis, geluk en kwaliteit van leven centraal en willen ook zelfstandig samen leven wanneer de eigen woonst daardoor betaalbaarder wordt. Dan zijn zij vaak ook bereid om een gedeelde woon- en leefgemeenschap tot stand te brengen (om met andere woorden aan ‘community building’ te doen).
Artikel 3 van het Decreet Vlaamse Wooncode zegt dat iedereen recht heeft op menswaardig wonen en dus moet kunnen beschikken over een aangepaste woning, van goede kwaliteit, tegen een betaalbare prijs en met woonzekerheid.
Het Vlaams beleid moet de voorwaarden creëren en middelen vrijmaken om voldoende huur- en koopwoningen beschikbaar te stellen, bijzondere aandacht te hebben voor de meest behoeftige gezinnen en alleenstaanden en hen huisvestingsondersteuning aan te bieden.
Daarnaast stipuleert het decreet zeer duidelijk dat het woonbeleid moet gericht zijn op de realisatie van optimale ontwikkelingskansen voor iedereen, een optimale leefbaarheid van de wijken, het bevorderen van de integratie van bewoners in de samenleving, het bevorderen van gelijke kansen voor iedereen, het harmonieus samenleven van de bewoners in de wijk en de participatie van betrokken bewonersgroepen.
Op Vlaams niveau zijn er ook allerhande premies, zoals de Vlaamse renovatiepremie, de Vlaamse verbeteringspremie, de Vlaamse aanpassingspremie, de gratis verzekering Gewaarborgd Wonen, enz.
Wat doet de VVSG voor de lokale besturen?
