Digitale participatie

Burgerparticipatie is in een groot deel van de Vlaamse gemeenten intussen gekend en ingeburgerd in de manier van werken. De digitale varianten blijken echter nieuwe elementen en uitdagingen met zich mee te brengen. Om deze uitdagingen voor lokale besturen in beeld te brengen formuleerden onderzoekers van het Instituut voor de Overheid aan de KU Leuven op vraag van VVSG acht concrete tips voor lokale besturen die plannen hebben om te experimenteren met digitale burgerparticipatievormen. 

• Tip 1: Gebruik participatieprojecten als opportuniteit om de beschikbare kennis uit te breiden

Zorg er als eerste stap voor dat intern in het lokaal bestuur de belangrijke stakeholders – politiek en ambtelijk – overtuigd zijn van de meerwaarde die (e-)participatietrajecten kunnen bieden. Deze trajecten hebben met name het potentieel om de kennis van burgers aan te spreken via crowdsourcing. Op deze manier kunnen burgers hun kennis inzetten om mee te zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke problemen en kunnen ze ook helpen bij de uitvoering van beleid. De kennis die burgers aanleveren kan nieuwe perspectieven aanleveren.

• Tip 2: Analyseer en manage de verwachtingen

Aan het begin van een participatieproject is het eveneens belangrijk om een duidelijk beeld te hebben van de verwachtingen van betrokken actoren, en vooral van de burgers. Het is belangrijk dat burgers realistische verwachtingen hebben en deze aansluiten bij de concrete inhoud van het project. Duidelijke communicatie over wat burgers van het initiatief kunnen verwachten biedt besturen dan ook de kans om hier maximaal op in te spelen én het vermijdt mogelijke teleurstelling bij burgers.

• Tip 3: “Communication is key”: voorzie duidelijke en eenvoudige communicatie

De volgende stap is een duidelijk communicatieplan opmaken dat aanduidt hoe het bestuur de burgers wil betrekken. Houd de communicatie- en interactievormen naar de betrokken actoren toe zo eenvoudig mogelijk. Als burgers online geconfronteerd worden met verschillende soorten stappen/acties, kan dit drempelverhogend werken.

• Tip 4: Maak het verloop van het proces duidelijk aan iedereen

Geef daarnaast aan burgers duidelijk weer wat de link is tussen hun inbreng in het project en de formele institutionele besluitvorming. Geef burgers een duidelijk beeld van het beleidsproces en welke weg hun inbreng aflegt. Welke vrijheidsgraden zijn er, waarover kunnen de betrokken actoren écht beslissen en wat doen de politieke en ambtelijke actoren met hun inbreng? En heeft deze inbreng voor politici een vrijblijvend karakter of niet? Steun uit politieke hoek en daaraan verbonden engagement om de keuzes van de burgers te honoreren in het politieke besluitvormingsproces zijn dan ook cruciaal voor het slagen van deze projecten.

• Tip 5: Voorzie een consequent en transparant feedbackmechanisme

Zorg ervoor dat je als bestuur consequent en transparant feedback voorziet. Deze feedback moet een antwoord bieden op de input die burgers leveren. Het is aan besturen om aan te geven wat ze concreet met deze input zullen doen én om te verantwoorden welke keuzes er op basis van deze input gemaakt worden. Ook hier is communicatie terug een sleutelelement voor succes.

• Tip 6: Wees bewust van het spanningsveld tussen privacy en identificatie

Bekijk als bestuur in welke mate je identificatie wil voorzien bij een online participatieproces. Dit kan bijvoorbeeld gaan over naam, leeftijd en woonplaats. Beslis daarnaast of je meer contactgegevens wil verzamelen om achteraf persoonlijk met betrokken of geïnteresseerde burgers te kunnen communiceren. Houd hierbij rekening dat elke uitbreiding van identificatie een drempelverhogend effect kan hebben om deel te nemen, of burgers kan remmen in hun openheid.

• Tip 7: Stem het participatieproces af op de burger én op interne beleidsprocessen

Om potentiële effecten te maximaliseren is er nood aan een structurele inbedding van zowel langdurige als kortlopende maar herhaalde initiatieven binnen de organisatieprocessen. Wanneer burgers input leveren aan het beleid, moeten de interne processen er op geënt zijn deze informatie te kunnen verwerken en te kunnen omzetten in concrete beleidsacties. Interne steun vanuit de ambtelijke diensten is dan ook cruciaal. Om deze veranderingen te kunnen bewerkstelligen, is er ook nood aan voldoende ondersteuning vanuit het management. Inspirerend leiderschap kan een schakel vormen om innovatieve projecten te doen slagen.

• Tip 8: Technologie alleen is niet het antwoord

Bij een goed ontwerp van een e-democracy project is het belangrijk om te starten vanuit de concrete inhoud, doelstellingen en verwachtingen van het project. Vervolgens kan er gekeken worden welke tools het best passen bij de verwachte participatievorm. Hierbij kunnen er meerdere participatievormen of communicatietools gecombineerd worden om zo de betrokkenheid van de burgers te vergroten én om de mogelijkheden tot inbreng van diezelfde burgers te maximaliseren.

Raadpleeg het hoofdstuk over digitale democratie, als onderdeel van het rapport Innovaties in de lokale democratie. Right to Challenge, e-participatie en mini-publics (2020) uitgevoerd door Victor De Groof, Robbe Van Hoof en Prof.dr. Trui Steen, KULeuven. Dit rapport wordt volledig vrijgegeven op 11 maart 2021. 

In samenwerking met het Instituut voor de Overheid - KULeuven organiseerde de VVSG op 11 februari 2021 een webinar over digitale democratie (en burgerpanels). Enerzijds lichten de onderzoekers hun bevindingen toe over hun internationaal vergelijkend onderzoek. Anderzijds deelt Lokeren zijn praktijkervaring boordevol tips gericht naar lokale besturen. Het eerste deel van de webinar zoomt in op burgerpanels. 

De opname van de webinar, de ppt en vraag-en-antwoord maar ook het volledige onderzoeksrapport vind je via deze link terug. 

• Allemaal digitaal, 7 bouwblokken voor een duurzaam e-inclusiebeleid. Ilse Mariën en Sara van Damme (2016)
• Inspiratiegids digitale participatie. Democratie in Actie (2020)
• 6 manieren voor online consultatie. Citizenlab (2020)
• Initiatieven voor digitale democratie op nationaal niveau. Een internationale vergelijking. Rathenau Instituut (2020)
• Digitale democratie in de praktijk. Democratie in Actie (2019)
• Kansen en dilemma's van digitale democratie. Rathenau Instituut (2019)
• Eerste hulp bij online participatie. Stad Groningen (2020)
• Groninger participatie-werkboek. Stad Groningen (2020)
• Let's go digital. Bureau Burhs (2020)
• Collaborative and participatory challenges in urban media innovation. Doctoraat Bastiaan Baccarne UGent (2019)
• E-participation: a quick overview of recent qualitative trends. David Le Blanc, United Nations (2020)
• eDemocracy and eParticipation, the precious first steps and the way forward. European Liberal Forum (2017)

Snuister ook op de website van Citizenlab waar je allerhande gratis gidsen kan downloaden.

VVSG organiseerde in januari 2020 een ronde tafel samen slim: digitale burgerparticipatie met praktijkvoorbeelden uit Overijse, Kortrijk, Gent en Harelbeke.