In totaal werken er 193.549 medewerkers bij de Vlaamse lokale besturen, goed voor 150.755 voltijds equivalenten. Ze werken bij gemeenten, autonome gemeentebedrijven, OCMW’s, welzijnsverenigingen, intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, politiezones, hulpverleningszones en in het gemeentelijk onderwijs. De dienstverlening is heel divers: zorgvoorzieningen zoals woonzorgcentra, thuiszorgdiensten en kinderopvang, sociale dienst- en hulpverlening, vrijetijdsdiensten (culturele centra, bibliotheken, musea, jeugd- en sportdiensten), allerlei technische diensten zoals groendiensten, containerparken, afvalophaling, politie en brandweer, scholen, loketdiensten (bevolking, burgerlijke stand), ondersteunende diensten (personeelsdiensten financiële diensten, IT-ondersteuning).
De connotatie met stoffige kantoren is dus op z’n minst totaal achterhaald, lokale besturen leveren broodnodige diensten aan de bevolking. Ze creëren maatschappelijke meerwaarde en bieden aantrekkelijke jobs aan.
Van ‘werk zoeken voor mensen’ naar ‘mensen zoeken voor werk’
Toch is het ook voor lokale besturen een hele uitdaging om voor al die diensten de nodige personeelsleden te vinden. Voor heel wat functies blijven de vacatures lang openstaan. Uit een eigen VVSG-enquête bij de lokale besturen blijkt dat het voor een hele reeks vacatures echt moeilijk wordt ze ingevuld te krijgen. Dat geldt voor alle functies in de ouderenzorg, thuiszorg en kinderopvang, van laag tot hoog, met inbegrip van leidinggevende functies (verpleegkundigen, verzorgenden/ zorgkundigen, kinderbegeleiders, kinesisten, ergotherapeuten, keukenpersoneel, poetshulpen aan huis, centrumleiders in de dienstencentra, directeurs in de woonzorgcentra, verantwoordelijken thuiszorgdiensten en kinderdagverblijven…) en maatschappelijk werkers in de sociale diensten.
Ook voor specifieke functies die je enkel bij lokale besturen vindt, zoals omgevings- en mobiliteitsambtenaren, is het moeilijk kandidaten te vinden. Ook veiligheidsdiensten – politie, brandweer, gemeenschapswachten, redders – kennen het probleem. En dat leerkrachten overal schaars zijn, is wel bekend; het geldt dus net zo goed voor de gemeentescholen. Alle financiële profielen, technische profielen (ingenieurs, geschoolde werklui zoals metselaars, schrijnwerkers, onderhoudstechniekers en chauffeurs, groenarbeiders), IT-functies (netwerkbeheerder, helpdeskfuncties), HR-medewerkers, management- en leidinggevende functies maken de lijst compleet.
Maatschappelijk werkers meest gezocht
In 2022 waren er 14.380 vacatures bij de lokale besturen. Het ging in totaal over 5655 verschillende functies of 273 unieke beroepen. De top 5 van de meest gevraagde functies wordt aangevoerd door de functie maatschappelijk werker. Maatschappelijk werkers zijn vooral actief in de sociale diensten, maar ook bij de politiediensten en de zorg- en welzijnsdiensten. Deze functie komt dit jaar voor het eerst voor op de lijst van de VDAB-knelpuntberoepen. Daarnaast zijn medewerkers in de administratie en de schoonmaak veel gevraagd. En zoals te verwachten zit begeleider in de kinderopvang ook in de top 5. Verder zijn ook volgende functies veel gevraagd: medewerker groendiensten, verpleegkundige en zorgkundige, beleidsverantwoordelijke en onderhoudsvakman voor de gebouwen.
De top 5 van de meest gevraagde functies is wel verschillend per type van voorziening of dienst. Zo is het niet verwonderlijk dat zorgvoorzieningen vooral op zoek zijn naar verpleegkundigen en verzorgenden, terwijl de hulpverleningszones en politiezones vooral veiligheidsmedewerkers zoeken.
Er zijn ook provinciale verschillen, maar die zijn eerder beperkt.
Interessant is de vraag hoelang vacatures open staan bij de lokale besturen. Globaal genomen is dat gemiddeld 56 dagen, maar bij een zorgvoorziening loopt dat op tot 112 dagen.
Oorzaken en gevolgen
Er komen veel vacatures vrij en daar zijn diverse redenen voor. We bewegen ons in een meer dynamische arbeidsmarkt, waardoor werkgevers actiever op zoek gaan naar medewerkers en deze wegkapen bij andere werkgevers. Bovendien gaan er meer medewerkers bij lokale besturen op pensioen. We weten dat er de komende tien jaar 35.000 medewerkers – bijna een kwart van het totaal – op pensioen gaan; die moeten vervangen worden.
Lokale besturen werven nog sterk diplomagericht, er is te weinig zij-instroom van kandidaten die niet over het juiste diploma beschikken maar wel voldoende competent zijn. Kleinere lokale besturen hebben het extra lastig, omdat ze weinig interne carrièremogelijkheden kunnen aanbieden.
Daarnaast leeft algemeen de trend bij medewerkers om frequenter te wisselen van werk. De tijd dat mensen in dienst kwamen en hun volledige loopbaan bij dezelfde werkgever bleven, is voorbij. Dat maakt dat werkgevers vaker nieuwe medewerkers moeten aantrekken.
Tot slot torsen lokale besturen af en toe nog het imago van een stoffige bureaucratie. Dit is meer perceptie dan werkelijkheid, zoals blijkt uit de talrijke getuigenissen in dit dossier, maar het speelt ons wel parten.
Als vacatures niet ingevuld geraken, vallen er gaten in de dienstverlening. Hier en daar merken we dat besturen beginnen te knippen in de openingsuren van de loketten, of dat ze diensten en voorzieningen tijdelijk sluiten bij gebrek aan voldoende personeel. Dat is vaak het allerlaatste redmiddel; besturen zullen er alles aan doen om de dienstverlening zo bereikbaar en laagdrempelig mogelijk te houden.
Dit kunnen we niet zomaar lijdzaam ondergaan. We geloven heel sterk in goed bereikbare diensten van hoge kwaliteit. Lokale besturen beschikken over flink wat troeven die ze beter in de verf kunnen zetten.
Troeven
Lokale besturen zijn zich bewust van de krapte op de arbeidsmarkt en positioneren zich meer en meer als aantrekkelijke werkgevers. Ze bieden werk dicht bij huis zonder lange verplaatsingstijd of files. Dat zijn voordelen die voor vele mensen tijdens de coronaperiode duidelijk geworden zijn. Het zijn ook banen met een grote maatschappelijke waarde, waar je kunt meewerken aan een betere samenleving. Medewerkers bij de lokale besturen doen niet zomaar een job, maar werken voor hun lokale gemeenschap.
Lokale besturen bieden ook werkzekerheid met een marktconforme verloning, veel opleidingsmogelijkheden en een gezonde werk-privébalans. Dat slaat aan bij jongeren. Uit een loopbaanstudie uitgevoerd door Jan Denys in 2021 in opdracht van Randstad blijkt dat werknemers van hun werkgever vooral een inhoudelijk interessante job verwachten met verantwoordelijkheden en uitdagingen, een goed team van collega’s, jobzekerheid en een goede combinatie werk-gezin. Troeven dus die lokale besturen in handen hebben. —
Mike Deschamps is VVSG-stafmedewerker personeel in de zorg en Piet Van Schuylenbergh is gevolmachtigd onderhandelaar bij de VVSG | Beelden Femke Vercauteren - Stad Sint-Niklaas
Voor Lokaal zomer 2023
Actieplan #Lokaalwerkt!
Lokale besturen moeten hun troeven als werkgever meer in de verf te zetten. De VVSG werkt daarom aan een actieplan #Lokaalwerkt! dat de lokale besturen wil sensibiliseren en ondersteunen in hun rol als aantrekkelijke werkgevers. Het plan bevat tien vuistregels.
1 Actieve & aantrekkelijke rekrutering
Publiceer innovatieve en aantrekkelijke vacatureberichten die opvallen tussen de vele aanbiedingen. Zowel de functie als de taal en de vorm van de vacature moeten potentiële sollicitanten aanspreken. Gebruik eigentijdse en resultaatgerichte kanalen en organiseer campagnes om de vacatures bij de beoogde doelgroep te krijgen.
2 Een kwalificatiebeleid op maat
Durf de traditionele diplomavoorwaarden en de aanvullende functievereisten (o.a. taalkennis, mobiliteit) kritisch te bekijken en bij te sturen waar dat kan. Kijk niet alleen naar de wettelijke vereisten, maar ook naar het potentieel bij kandidaten om hen zo alle kansen te geven. Geef sollicitanten die nog niet voldoen aan alle verwachtingen een kans om aan de slag te gaan.
3 Alternatieve selectieprocedures
Evalueer je huidige selectie- en sollicitatieprocedure en organiseer snelle en efficiënte procedures op maat van de verschillende (knelpunt)functies. Gebruik hedendaagse en innovatieve instrumenten om medewerkers te selecteren.
4 Modern werkgeversimago
Maak dat sollicitanten, van kortgeschoolden tot high potentials, allochtonen en autochtonen, je bestuur zien als een moderne werkgever die heel wat te bieden heeft: stabiel werk met uitdagende functies en een fair verloningssysteem in een aangename werkomgeving. Zet je eigen medewerkers in als ambassadeurs om nieuwe medewerkers aan te trekken.
5 Interessante contracten en arbeidsvoorwaarden
Zorg voor een aantrekkelijke werkomgeving en voor uitdagende functies. Ga op een innovatieve manier om met bijvoorbeeld combinatiejobs, contracten op maat, telewerken, verloning, stel de nodige arbeidsmiddelen ter beschikking en bied je medewerkers een concurrentiële verloning.
6 Zij-instroom vergroten
Vergroot de groep van potentiële werknemers door de lokale inactieve arbeidsmarkt aan te spreken, bijvoorbeeld door heroriëntering of activering van werkkrachten, werknemers met een grote afstand tot de arbeidsmarkt of asielzoekers. Investeer maximaal in interne opleidingskansen om deze kandidaten te laten proeven van een job bij het lokale bestuur met duurzame werkgelegenheid als streefdoel.
7 Sterke samenwerking met onderwijs/scholen
Werk samen met (hoge)scholen en universiteiten in de buurt om zo je jobs bekend te maken bij de studenten. Ontwikkel sterk beleid voor werkplekleren en maak jongeren warm om bij je bestuur te werken.
8 Ondersteuning nieuwe medewerkers
Zorg voor een degelijk onthaalbeleid zodat nieuwe medewerkers zich welkom voelen, informatie op maat krijgen en snel optimaal functioneren. Ondersteun medewerkers bijvoorbeeld met jobcoaches (bv. taal, re-integratie, onthaal nieuwe medewerkers).
9 Retentiebeleid
Zet actief in op vorming, coaching en ondersteuning op maat van de medewerkers, en streef naar werkbaar werk gedurende de hele loopbaan. Zorg ervoor dat medewerkers tevreden zijn en voelen dat zij samen iets betekenen voor de inwoners van hun gemeente.
10 Organisatie dienstverlening
Zet je personeel slim en flexibel in, ook over verschillende diensten heen. Organiseer de dienstverlening in samenspraak met je medewerkers zodanig dat andere profielen deeltaken op zich kunnen nemen of combinatiejobs mogelijk zijn. Hou hierbij rekening met competenties en de verwachtingen.
De VVSG wil besturen ondersteunen om deze vuistregels toe te passen. Het nieuwe rechtspositiebesluit biedt nieuwe mogelijkheden en extra beleidsruimte.
vvsg.be/lokaal-werkt
Verwant
Organisatie: Vacatures bij lokale besturen… een knelpunt!
Personeel en organisatie: De organisatie verbouwen op maat van de klant: veranderingstraject De Panne
