Pilootprojecten digitaal statiegeld: geen garantie op minder zwerfvuil

Uit het rapport dat de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) met de stuurgroep opstelde na de proefprojecten, blijkt dat het niet evident is om het digitale statiegeldsysteem uit te rollen tegen 2025, voor een aantal deelcomponenten blijkt dat zelfs onmogelijk. De VVSG blijft zich tegen de terugname via vuilnisbakken op het openbaar domein verzetten, het rapport sterkt haar in die overtuiging. Op 13 december besprak de Commissie Leefmilieu van het Vlaams Parlement de resultaten van de pilootprojecten digitaal statiegeld.

VVSG vraagt aan de Vlaamse Regering dat ze zich houdt aan de timing die ze zichzelf heeft opgelegd in de conceptnota van 23 december 2022, namelijk de implementatie van een statiegeldsysteem in 2025. We pleiten voor een snelle uitrol van een werkbaar statiegeldsysteem met een effectieve impact op zwerfvuil. Dit systeem moet een betere inzameling van drankverpakkingen mogelijk maken waarvoor de verpakkingsindustrie en de distributiesector volledig verantwoordelijk zijn.

Geen garanties op structurele impact zwerfvuil

Het centrale doel van een statiegeldsysteem is de vermindering van drankverpakkingen in zwerfvuil en met specifieke aandacht voor het openbaar domein, dat van bijzonder belang is voor lokale besturen. De geanalyseerde loopstroken op het openbaar domein bleken echter niet gevoelig te zijn voor zwerfvuil, aangezien er zowel voor als tijdens het project geen blikjes en flesjes werden aangetroffen.

Op basis van de pilootprojecten kunnen er geen eenduidige conclusies getrokken worden over de effectieve en structurele impact van digitaal statiegeld op zwerfvuil. Als we kijken naar de gescande verpakkingen, schommelen die bij de pilootprojecten tussen de 21% en 43%. Heel wat mensen gooiden verpakkingen in de voorzien vuilnisbakken, zonder echter het statiegeld dat erop zit terug te vragen. Dat roept vragen op over de motivatie bij mensen.

Fraude naar selectieve inzameling is niet sluitend

Het is belangrijk dat er voldoende garanties worden geboden naar effectieve selectieve inzameling. Uit de zwerfvuilmetingen van de pilootprojecten blijkt dat er nog een belangrijk aandeel al ontwaarde verpakkingen in zwerfvuil zijn teruggevonden: 7,5-28% van drankverpakkingen met code die in zwerfvuil zijn teruggevonden, zijn reeds ontwaard. Ten opzichte van de verkochte items ging dit over 0,17% (Bobbejaanland) en 0,5% (Center Parcs). Met 4,3 miljard verkochte blikjes en flesjes per jaar zou dit potentieel neerkomen op 7,3 miljoen tot 21,5 miljoen flesjes en blikjes die ondanks ontwaarding nog in het zwerfvuil belanden.

Daarnaast zijn er nog andere risico’s van operationeel misbruik geïdentificeerd die niet onderzocht werden. Een risico dat blijft is het ontwaarden van statiegeld in de thuisomgeving (of andere omgevingen) zonder de drank te verbruiken, en consumptie buitenshuis achteraf met risico op zwerfvuil. Op basis van de pilootprojecten kan niet worden gegarandeerd dat alle ontwaarde verpakkingen op een correcte wijze worden ingezameld.

Inclusief systeem dringt zich op

Een aantal specifieke doelgroepen zoals bijvoorbeeld inwoners die niet beschikken over smartphone, geen bankrekening hebben of onvoldoende digitaal vaardig zijn, hebben in out of home context geen mogelijkheid tot deelname van het systeem. Als er een digitaal statiegeldsysteem komt, dringt zich een inclusief terugnamesysteem op waaraan deze doelgroepen kunnen deelnemen.

Volledige uitrol digitaal statiegeld tegen 2025 niet haalbaar

Met oog op de invoering van een systeem tegen 2025, is de uitrol van ontdubbelde vuilnisbakken in heel België niet haalbaar. Fost Plus schat namelijk in dat een volledige implementatie drie jaar in beslag zou nemen. Pilootprojecten tonen aan dat een uitrol op grote schaal van het volledig onderzochte digitale statiegeldsysteem niet mogelijk is tegen 2025. Als je toch wil kijken naar een statiegeldsysteem met een digitale component, zijn er nog heel wat openstaande technische en operationele vragen te beantwoorden.

 

Lokale besturen zijn tegen terugname op openbaar domein

De wenselijkheid, haalbaarheid en uitvoering van inzameling via openbaar domein is niet onderzocht geweest in de pilootprojecten. De VVSG is tegen elk scenario waarbij de terugname van drankverpakkingen via publieke vuilnisbakjes of terugnamemachines op het openbaar domein verloopt. Het organiseren van terugname via openbaar domein heeft een aanzienlijke impact op lokale besturen. Het betreft de aankoop en plaatsing van vuilnisbakken of terugnamemachines, evenals onderhoud, opvolging, en logistieke organisatie voor het verzamelen en verwerken van ingezameld afval.

In het onderzoek van de industrie, is het onvermijdelijk dat er uiteindelijk verborgen kosten bij de lokale besturen terecht komen. Lokale besturen zijn niet bereid om eender welke kosten van het statiegeldsysteem op zich te nemen. De VVSG benadrukt eveneens de bezorgdheid over de inname van ruimte door de vuilnisbakken, de dubbele logistieke last en de extra belasting op lokale mobiliteit bij het ontdubbelen. Dit staat haaks op autoluwe initiatieven en de trend van steden en gemeenten om meer openbare ruimte te vergroenen. Het kan niet de bedoeling zijn dat het bedrijfsleven de volledige regie over de aankoop, plaatsing en lediging van de blauwe openbare vuilnisbakken zou overnemen. Het onderhoud van het openbaar domein is een kerntaak van het lokaal bestuur.