Vernieuwing gemeenteraad: Burgerpanel buigt zich over lokale taxshift

Twintig gemeenten dienden in 2019 een projectvoorstel in voor een oproep van het Departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken en de VVSG om de gemeenteraad een actieve rol te geven in participatieve beleidsprocessen. Overijse was een van de vijf geselecteerden. De gemeente had met externe begeleiding al een heel participatietraject afgelegd voor het meerjarenplan en wilde op dat elan doorgaan onder dezelfde noemer ‘Overijse Overlegt’. Een kerngroep met gemeenteraadsleden van alle fracties, participatieambtenaar Fara Elsen en de begeleiders van de Vlaamse overheid en Levuur bekeken mogelijke thema’s en methodieken.

‘We kwamen tot vier thema’s: een gemeentelijke taxshift, het nieuwe sociaal huis, de opwaardering en invulling van de Stationsstraat en de herbestemming van het oude gemeentehuis. De kerngroep besloot voor de lokale belastingverschuiving te gaan, een thema dat al langer op de agenda van de gemeenteraad stond zonder dat het echt werd opgepakt. Als participatiemethodiek kozen we voor het burgerpanel. Omdat de taxshift een vrij technische materie is, riepen we ook een expertengroep in het leven die het thema diepgaander kon voorbereiden. Ook naar deze groep konden alle gemeenteraadsfracties iemand afvaardigen,’ schetst Fara Elsen.

De kern- en de expertengroep kwamen samen tot een lijst van vragen die ze aan de burgers wilden voorleggen. Een eerste deel ging over welke aanvullende belastingen moeten doorwegen, die op inkomen of die op vermogen. In het tweede deel ging de aandacht naar doelgroepen en sectoren. Wie moet minder belastingen betalen, welke doelgroepen moeten ontzien worden?

En welke doelgroepen en sectoren zouden meer/wel belastingen moeten betalen? Een laatste luik keek naar de thema’s waarop belastingen moeten sturen en het gedrag dat via de belastingen gestimuleerd of ontraden moet worden. Fara Elsen: ‘Het burgerpanel moest dus discussiëren over de grotere principes van de gemeentelijke belastingen en niet over de cijfers. Af en toe heb je natuurlijk cijfers nodig om een grootteorde te kunnen inschatten, maar daar lag niet de klemtoon.’

Uit alle stemgerechtigde inwoners van de gemeente werden in februari 2020 3000 burgers geloot. Ze ontvingen een schrijven met alle nodige uitleg en de vraag of ze wilden deelnemen. Uit de geïnteresseerden en op basis van een aantal persoonlijke kenmerken werd via een tweede loting een panel van vijftig burgers samengesteld, een representatief staal van de bevolking. Ze kregen een informatiebrochure met algemene uitleg over gemeentelijke belastingen en specifieke informatie voor Overijse.

En toen zette COVID-19 het hele proces on hold. Omdat de gezondheidscrisis bleef aanslepen, werd besloten het burgerpanel online te laten doorgaan, tijdens twee digitale bijeenkomsten in september en oktober. Fara Elsen: ‘We hebben de methodiek van het geplande live burgerpanel in grote lijnen kunnen behouden. Telkens was er een plenaire inleiding door een expert om het debat op gang te trekken. Daarna ging het gesprek verder in kleine groepjes, met een procesbegeleider.

Het grote blad papier op tafel vervingen we door een digitale versie zodat iedereen zicht kon houden op de voortgang van de bespreking. Op het einde van elke bijeenkomst was er opnieuw een plenaire bijeenkomst, waar de debatten in de verschillende groepjes werden bekeken.’

Het eindresultaat van het participatietraject is geen klassiek verslag. Uit alle debatten en discussies selecteerden de gemeente en de procesbegeleiders dertien stellingen, waarover elke deelnemer aan het burgerpanel zijn mening kon geven. Slechts over twee stellingen waren de meningen zeer verdeeld, de andere resulteerden in een duidelijk pro of contra. Een grote meerderheid is het er bijvoorbeeld over eens dat er naar manieren moet worden gezocht om de doelgroepen met een vermogen die momenteel geen gemeentelijke belastingen betalen – onder meer de vele expats die in Overijse wonen-, toch te laten bijdragen aan de lokale financiën.

Er is ook een grote vraag om de bestaande milieubelasting te hervormen, zodat ze meer dan nu het beoogde effect heeft. Intussen hebben de financiële dienst en het college van burgemeester en schepenen hun standpunt aan de stellingen toegevoegd. Het geheel is ter kennis voorgelegd aan de gemeenteraad en daar is de discussie nu in volle gang. ‘Sommige gemeenteraadsfracties hebben het hele proces van nabij gevolgd, in de kern- en de expertengroep en met het burgerpanel.

Bij anderen is het enthousiasme gaandeweg wat weggeëbd. We hebben met de taxshift echt niet het makkelijkste thema gekozen. En ook de methodiek met het burgerpanel was volledig nieuw, misschien zelfs iets te vernieuwend. Positief is in elk geval dat de gemeenteraad zich nu echt buigt over de belastingverschuiving, maar welke stellingen zullen worden vertaald in concrete maatregelen is nog niet duidelijk,’ zegt Fara Elsen. Intussen heeft Overijse al een tweede thema opgepakt: een gecentraliseerd en toegankelijk welzijnshuis. Met een andere methodiek. De gemeente heeft een nieuw model van inspraak en advies door de dorps- en adviesraden uitgewerkt. Het sociaal huis is een van de testcases voor die nieuwe werkwijze. •

Bart Van Moerkerke is redacteur van Lokaal
Voor Lokaal 03 | 2021