Sociaal: Meer mensen dan je denkt voelen zich eenzaam

‘Vrijwilligers komen heel vaak in contact met mensen die zich eenzaam voelen,’ begint Nuriël Milleville zijn verhaal. ‘Velen zitten met vragen zoals: Hoe los ik dit op? Spreek ik daar wel over? Hoe kan ik doorverwijzen? Daarom gaf ik het voorbije jaar vorming aan meer dan 600 vrijwilligers over dit thema. In anderhalf uur bekijken we wat eenzaamheid is, wat de signalen zijn, wat helpt en wat vrijwilligers hierin wel en niet kunnen betekenen. Concreet, interactief en door te vertrekken vanuit hun ervaringen. Elke vorming is aangepast aan de doelgroep en taakinhoud van de vrijwilligers. Soms ligt de klemtoon op ontmoeting, dan weer op ziekte en gezondheid. Die methodiek leverde heel veel positieve reacties op.’

Maar ook de verhalen komen vrij snel naar boven tijdens zo’n vormingsmoment. ‘Ik ben al ver over mijn grenzen gegaan,’ getuigt een vrijwilliger-buddy. ‘Ik ben de enige waarmee die bewoner contact heeft, en voor ik het wist, deed ik veel meer dan ik me had voorgenomen,’ zegt een ander. Zelfzorg komt bijna altijd ter sprake. Dan wisselen vrijwilligers ervaringen uit over wat ze hiermee in de eerste plaats zelf doen. Zo leren ze van elkaar.

‘In de vorming vermijden we wel om het over oorzaken van eenzaamheid te hebben, de gevolgen ervan, wat daarover aan cijfermateriaal bestaat enzoverder,’ legt Nuriël Milleville uit. ‘Eenzaamheid is immers zo’n complex onderwerp dat dit bijna onbegonnen werk is. Niet enkel bij vrijwilligers, ook onder professionals leven er nog sterke misverstanden. Dus ook voor de professionals werkten we vorming uit. En aan het eind krijgt iedereen een eenzaamheidsmeetlat mee, waarop alle signalen die op eenzaamheid duiden gebundeld staan.’

Naar het dienstencentrum

Bij de inventarisatie van de verschillende initiatieven in Gent kwamen ook de elf lokale dienstencentra in beeld. Die spitsen zich niet rechtstreeks toe op eenzaamheid. ‘Eigenlijk willen we er net voor zorgen dat ons doelpubliek niet vereenzaamt,’ zegt Katia Sette, diensthoofd van de lokale dienstencentra in Gent. ‘We sporen mensen aan om deel te nemen aan het aanbod. Daarbij hebben we aandacht voor bezoekers die hun eerste stappen naar onze centra zetten. Want we weten dat dit niet evident is.’ Dat kan bijvoorbeeld door vrijwilligers de specifieke taak toe te wijzen om die mensen warm te verwelkomen en hen wegwijs te maken.

‘Maar ook buiten de muren van de dienstencentra gebeurt er van alles,’ vervolgt Katia Sette. ‘Met Buren voor buren bijvoorbeeld, een methodiek om buren met een vraag te koppelen aan een buur die kan helpen. Hiermee konden we bijvoorbeeld vorig jaar een ouder maar nog mobiel koppel in contact brengen met een rolstoelgebruiker uit dezelfde straat die handig is met computer en internet. Elkaar praktische hulp bieden is een zeer doeltreffend medicijn om eenzaamheid te voorkomen en curatief te behandelen, tonen onderzoekers aan.’

‘Daarnaast gaan de vrijwilligers en medewerkers de wijk in om hulpvragen en -krachten op te sporen bij buurtbewoners met een risicoprofiel. Door te matchen vinden we een oplossing voor het probleem, maar mensen blijven daarna ook met elkaar afspreken. Zo werken we dus aan sociale cohesie en preventie van vereenzaming tegelijk,’ vult Seppe Declercq, coördinator van het project Buren voor buren, aan. ‘En we merken dat de vraag naar meer gezelschap en sociaal contact een heel groot deel van de hulpvragen uitmaakt. Binnen de lokale dienstencentra zijn ook psychologen beschikbaar, waarbij eenzaamheidsgevoelens vaak ter sprake komen.’

Katia Sette: ‘Elkaar praktische hulp bieden is een zeer doeltreffend medicijn om eenzaamheid te voorkomen en curatief te behandelen, tonen onderzoekers aan.’

‘We houden ons ook niet enkel met ernstige chronische eenzaamheid bezig,’ vertelt Katia Sette. ‘Met het aanbod aan ontmoetings- en ontspanningsactiviteiten zorgen we ervoor dat mensen zinvol bezig zijn en sociale contacten onderhouden. Dat voorkomt eenzaamheid in hoge mate en doet lichte eenzaamheidsgevoelens bij mensen verdwijnen.’

Nuriël Milleville: ‘Hoewel eenzaamheid een complex gegeven is, individueel verschilt en nog steeds in de taboesfeer zit, is het mogelijk om voor heel wat van de inwoners in je stad iets te betekenen. Want we mogen niet vergeten dat bijna de helft van de inwoners zich wel eens eenzaam voelt. Het gaat dus heus niet enkel om ouderen.’

Je nuttig voelen

De stad Gent probeert ook zoveel mogelijk kwetsbare vrijwilligers aan te trekken. ‘Je nuttig voelen, het gevoel hebben dat je ertoe doet voor iemand, dat je belangrijk bent: vrijwilligers geven vaak aan dat dit een van hun motivaties is, naast “kunnen helpen” en het sociale contact,’ getuigt Marie Desimpelaere van Vrijwilligerspunt Gent. ‘Buurtwerkers zetten dan weer in op sociaal contact onder buren, maar brengen bewoners die voor elkaar iets kunnen betekenen, ook actief met elkaar in contact.

Betekenisvolle sociale contacten en rollen werken in beide richtingen. We mogen dus niet in de val trappen om mensen met eenzaamheidsgevoelens enkel in een ontvangende rol te duwen.’

Marie Desimpelaere: ‘Betekenisvolle sociale contacten en rollen werken in beide richtingen. We mogen dus niet in de val trappen om mensen met eenzaamheidsgevoelens enkel in een ontvangende rol te duwen.

Nuriël Milleville: ‘En zo zijn er nog wel wat valkuilen waarin je terecht kunt komen, wanneer je de strijd tegen eenzaamheid aanbindt. Zoals eenzaamheid zich niet beperkt tot ouderen, staat eenzaamheid niet gelijk aan het missen van sociaal contact. Evenmin is eenzaamheid altijd chronisch van aard.’

Katia Sette: ‘Dus bekijken wij onze interventies vanuit een piramide, waarbij we voor elke doelgroep een passend antwoord proberen te bieden: voor mensen met lichte eenzaamheidsgevoelens maar zonder klachten, mensen die zich eenzaam voelen maar daar nog geen nadelige gevolgen van ondervinden, en tot slot de mensen die wel de negatieve gevolgen van hun eenzaamheid ervaren.’

Johan Geldof, wijkregisseur in Sint-Amandsberg, bekijkt eenzaamheid dan weer anders, breder: ‘Publieke ruimte kan door enkele aanpassingen meer aanzetten tot sociaal contact. Maar ook het belang van zelfstandigen, publieke voorzieningen enzovoort blijft enorm belangrijk. Door de voortschrijdende digitalisering, het weghalen van loketfuncties en dergelijke meer, wellicht zelfs belangrijker dan ooit.’

‘Om het nog wat beter open te trekken: in de strijd tegen eenzaamheid mogen we evenmin enkel naar de buurt of de wijk als oplossingskader kijken. Als studentenstad krijgt Gent namelijk elk jaar een hele groep nieuwe inwoners-bezoekers te gast. De breuk met de vriendenkring van het middelbaar, een nieuwe omgeving, op eigen benen gaan staan, de verwachtingen en twijfels over de nieuwe studie en ook de vragen waar ze met hun leven naartoe willen, komen heel vaak naar boven,’ weet Sofie Maertens, de drijvende kracht achter Broeinest vzw. Via workshops en persoonlijke ondersteuning in groep versterkt deze organisatie jongvolwassenen die onder andere op zoek zijn naar zichzelf, de band missen met anderen en het gevoel hebben nergens bij te horen

‘Vooral anderen ontmoeten die met dezelfde gevoelens worstelen, die snappen waarover je het hebt en die je verhaal herkennen: dat op zich kan al heel steunend werken,’ zegt Sofie Maertens. ‘Daarnaast is er ook de Klik-app exclusief voor studenten waar je anderen met dezelfde interesses kunt ontmoeten, bijvoorbeeld om samen te koken of samen te sporten. Het samenwerkingsverband “Student in warme stad Gent” realiseert dat.’

Nuriël Milleville: ‘Ik daag elke gemeente of stad, hoe klein of groot die ook mag zijn, uit om eenzaamheid ten gronde vast te pakken en het fenomeen breder te bekijken dan enkel senioren, gebrek aan sociaal contact of sterke, chronische vereenzaming.’

Met gelijkgestemden in contact komen is ook waar wijkgezondheidscentrum De Kaai met zijn interactiegroep ‘Goed-voelen als alleenstaande ouder’ op inzet. ‘Die groep van alleenstaande ouders wordt vaak vergeten, terwijl alleenstaand ouderschap net een risicofactor is voor eenzaamheid. Er overal alleen voor staan, jezelf wegcijferen voor de kinderen, de financiële situatie die kopzorgen baart, sociaal leven dat beperkt is: het kan allemaal aanleiding geven tot sociaal isolement en zich heel alleen en eenzaam voelen,’ weet Lara Hardeman, gezondheidspromotor van De Kaai.

‘Uiteraard worden de kinderen opgevangen tijdens de sessies, anders komt er niemand. Dat toont meteen ook aan dat je als alleenstaande ouder riskeert om alleen nog als ouder te leven en geen ruimte meer hebt om je eigen behoefte aan sociale banden in te vullen.’

‘Voor een stad als Gent kunnen we nog even doorgaan met het opsommen van uitdagingen, doelgroepen en initiatieven,’ besluit Nuriël Milleville. ‘Maar ik daag elke gemeente of stad, hoe klein of groot die ook mag zijn, uit om eenzaamheid ten gronde vast te pakken en het fenomeen breder te bekijken dan enkel senioren, gebrek aan sociaal contact, of sterke, chronische vereenzaming.

Zo’n brede kijk leidt bovendien tot meer mogelijkheden, waaraan heel wat partners in de gemeente of stad een bijdrage kunnen leveren, of al leveren. Samen een lokale coalitie vormen tegen eenzaamheid, dat moet overal kunnen in Vlaanderen.’ —