Ouderenbeleid: Met ouderenparticipatie inzetten op zorgzame buurten

Het labo ouderenbeleid mikt op een heterogene samenstelling om zo de discussies nog meer diepgang te geven. De helft van de deelnemers zijn ouderen en de andere helft zijn medewerkers en schepenen uit de lokale besturen. Samen behandelen ze een hele resem thema’s. Zo kwamen ‘een warme en solidaire buurt’ en ‘participatie en cocreatie’ al aan bod. De laatste sessie van 2022 stond in het teken van eenzaamheid. Telkens starten onderzoekers van de VUB met de theoretische onderbouw en daarna gaan we in gesprek met de deelnemers om goede praktijken, vernieuwende ideeën en uitgesproken meningen over de problematiek in kwestie te verzamelen. En deze formule slaat aan: zowel in Gent als in Leuven waren de sessies al snel volzet.

Eenzaamheid bestrijden blijft voor veel lokale besturen een grote uitdaging. In 2021 verstuurde de VVSG samen met de VUB een enquête naar de lokale besturen. Meer dan 60% van hen gaf te kennen ondersteuning nodig te hebben om projecten tegen eenzaamheid op te zetten. Want besturen ondervinden dat het heel moeilijk is om hun eenzame inwoners te bereiken, terwijl 75% ervan het net belangrijk vindt om eenzaamheid op lokaal niveau tegen te gaan. Maar daarvoor zijn er meer professionals nodig met expertise, kennis en methodieken, zo blijkt uit deze enquête.

De deelnemers van het labo ouderenbeleid bogen zich ook over deze problematiek. Vanuit de VUB lichtte onderzoekster Hannelore Stegen een aantal begrippen toe. ‘Eenzaamheid is een subjectief gevoel. Het gaat over het al dan niet missen van sociale relaties,’ vertelde Hannelore. ‘Sociaal isolement is daarentegen veel objectiever te bepalen. Dit gaat immers over het al dan niet hebben van een ondersteunend netwerk. We zien ook verschillende types van eenzaamheid. Bij sociale eenzaamheid ervaart de oudere een tekort van een bredere kring van sociale relaties, terwijl bij emotionele eenzaamheid er nauwe, intieme relaties gemist worden. Existentiële eenzaamheid vormt een onvermijdelijk deel van het leven: de zelfconfrontatie. Ze drijft een innerlijk proces van twijfel en onzekerheid aan. Momenteel wordt er nog verder onderzoek gevoerd naar een vierde type: de positieve eenzaamheid. Hier gaat de oudere zich vrijwillig terugtrekken van sociale contacten om zich te richten op reflectie, meditatie, geloof.’

Ten slotte werden ook mogelijke risicofactoren toegelicht. Deze werden onderverdeeld in structurele, individuele en ruimtelijke risicofactoren.

Wat kun je nu als lokaal bestuur doen in die strijd tegen eenzaamheid? Nogal wat besturen zetten initiatieven op in verband met zorgzame buurten. Dit zijn waardevolle acties, want je kunt er ondersteuningsnetwerken mee ontwikkelen en problemen mee detecteren. De stad Brugge stapte daarom mee in het proefproject ‘compassionate community’. Met dit concept wil men een samenleving creëren waarin men de capaciteit en kennis heeft om zorg te verlenen aan de inwoners in hun omgang met ziekte, de dood en het ervaren van verlies. Tegelijk wil men werken aan de maatschappelijke uitdagingen die hiermee gepaard gaan (zoals eenzaamheid).

Maar ook inzetten op ontmoeting tussen jong en oud loont de moeite. De seniorenraad van Lier zet bijvoorbeeld in op intergenerationeel werken, waarbij ze jongeren met thuiswonende ouderen samenbrengen om de digitale kloof te verkleinen. Hiervoor organiseren ze computerlessen in het jeugdhuis, wat ouderen aanspoort om uit hun huis te komen. Een ander voorbeeld komt uit Sint-Katelijne-Waver. Onder de naam ‘zoete inval’ stellen ze daar een publiek gebouw open waar ouderen op woensdagmiddag kunnen samenkomen bij een kop koffie. Kinderen en kleinkinderen springen er dan ook vaak binnen. Zo bouwt de gemeente mee aan een warme sfeer. —

Sam Vanhuynegem is VVSG-stafmedewerker ouderenbeleid
Beeld Vlaamse Ouderenraad
Voor Lokaal 01 | 2023