Welzijn: Verbonden met (n)iemand

In 2017 werden er in drie dagen tijd drie eenzame doden gevonden in Brugge: niemand had iets gemerkt, tot de stank in de buurt te erg werd. Het greep toenmalig burgemeester Renaat Landuyt en OCMW-voorzitter (huidig burgemeester) Dirk De fauw zo erg aan dat ze onmiddellijk het initiatief namen om samen met geëngageerde Bruggelingen en diverse partnerorganisaties – integraal en transversaal – een project ‘Vierkant tegen Eenzaamheid’ op te zetten.

‘Om goed te beseffen wat eenzaamheid is, spraken we met Bruggelingen die zich op een of andere manier eenzaam voelen en legden we een aantal van hun getuigenissen vast in een Youtube-filmpje,’ zegt Joachim Cherlet, projectleider Vierkant tegen Eenzaamheid. ‘Een wat oudere man getuigde dat zijn levenspartner na meer dan veertig jaar was weggevallen. Dan weet je wat eenzaamheid is, zei hij. Maar ook een alleenstaande moeder van twee dochtertjes voelde zich eenzaam, omdat ze er op heel veel vlakken echt alleen voor stond, zowel financieel als emotioneel, en geen netwerk had om op terug te vallen. Daardoor moest ze vaak thuis blijven en kwam ze altijd op de laatste plaats. Een jong meisje vertelde ons dat ze zich te midden van al haar vrienden heel eenzaam voelde en dat ze iemand miste in haar leven die haar eens vastpakt en knuffelt. Iemand die zegt: het komt allemaal wel goed. Iemand die echt op je vertrouwt. Ze vond dat jongeren erg hard kunnen zijn voor elkaar. Ze miste ook het gevoel erbij te horen.’

Ook mensen met een migratieachtergrond getuigden. Asiz verwoordde het zo: ‘Je groeit op in je geboorteland, omringd door je familie, je maakt vrienden in de buurt en op school, daarna ga je werken en heb je collega’s. En plotseling moet je daar weg. Naar een ander land. Waar je de taal niet kent. Waar je niemand kent, geen familie hebt, geen vrienden. Waar je met niemand kunt praten. Dan zeg ik: dat is eenzaam.’

Het filmpje gaat dus over jong en oud en de verhalen zijn ook heel divers. Sommige mensen beschikken niet over de nodige sociale vaardigheden waardoor ze geïsoleerd geraken en vereenzamen, of ze kunnen hun gevoelens niet verwoorden, hebben een negatief zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen. Of ze hebben gezondheidsproblemen waardoor ze niet kunnen meedoen, er zijn ouderen die slechtziend of hardhorend worden, waardoor sociale contacten erg moeilijk worden en mensen zich van hen afkeren. Te weinig geld hebben kan eenzaamheid veroorzaken, maar evengoed ingrijpende levensgebeurtenissen zoals een echtscheiding, je werk verliezen, je levenspartner die overlijdt…

Daarnaast zijn er ook maatschappelijke oorzaken: negatieve beeldvorming over psychisch kwetsbare mensen of mensen met een migratieachtergrond bijvoorbeeld, waardoor sociaal contact moeilijker of niet tot stand komt. De samenleving is ook sterk geïndividualiseerd waardoor mensen sterkere vaardigheden moeten hebben om niet geïsoleerd te geraken en te vereenzamen. Bovendien worden traditionele verbanden zoals het dorp, de kerk, de buurt en verenigingen losser. Er is minder sociale cohesie. Alles samen dus wel héél veel risicofactoren waardoor mensen kunnen vereenzamen.

Vertrekkend vanuit een goed begrip van eenzaamheid en alle vormen die ze kan aannemen, zet de strijd tegen eenzaamheid in Brugge in op vier krachtlijnen: mensen bewust leren worden van eenzaamheid, hen informeren hoe eenzaamheid voorkomen of geremedieerd kan worden, mensen en organisaties inspireren, en tot slot: hen activeren om tegen eenzaamheid in te gaan of ermee om te gaan. Joachim Cherlet: ‘Om mensen bewust te maken van eenzaamheid maken we het thema bespreekbaar. We doen dat in het Brugse straatbeeld en online. Zo brengen we eenzaamheid jaarlijks kunstzinnig in beeld met artistieke projecten. Een voorbeeld hiervan is krijtramen. We gaan dan de straat op en vragen aan de mensen: hoe voelt eenzaamheid voor jou? Een aantal Brugse artiesten maken vervolgens een krijttekening op basis van de antwoorden. We maken ook een aftermovie.

Dit initiatief realiseren we in samenwerking met het Brugs Netwerk Vrijetijdsparticipatie. Met een kunstwerk van Leen Sercu maakten we mensen warm voor het project “Alleen of toch niet?” en stimuleerden we hen via een burgerbudget om de problematiek van alleenstaanden zichtbaar te maken en de beeldvorming te verbreden. We deden dat in forumtheaters: een vlakke theateropstelling met het publiek in een cirkel om de acteurs heen. Acteurs konden uit de cirkel stappen en in het publiek gaan zitten, terwijl omgekeerd alleenstaanden uit het publiek met hun getuigenis in de cirkel konden stappen. Zo kon het publiek op basis van eigen ervaringen de scènes anders laten verlopen en zelf de uitkomst bepalen. De uitkomst zijn aanbevelingen voor het beleid, verenigingen en buurten.’

Daarnaast realiseert het team van Vierkant tegen Eenzaamheid podcasts onder de naam ‘Planeet eenzaam’, onder andere met Xavier Taveirne, die al een vierdelige Canvas-documentaire maakte met portretten van eenzame mensen uit alle generaties, van jongeren tot ouderen. Ook met deze podcasts openen ze in Brugge het gesprek over eenzaamheid. Tijdens de afleveringen stellen ze gasten vragen over gevoelens van eenzaamheid binnen hun leef- en werkwereld. En zo hebben we nog een hele reeks andere initiatieven die we delen via Instagram en Facebook.’

Eenzaamheid bestaat al zo lang als er mensen bestaan. Toch is de brede kennis over het thema beperkt, waardoor we vaak foute veronderstellingen maken of onvolledige conclusies trekken. Het stereotiepe beeld van de ouder wordende eenzame man achter het raam is achterhaald. Met objectieve en empirische informatie wil Brugge bestaande stereotyperingen en misvattingen doorbreken. ‘Dat doen we bijvoorbeeld met het stellingenspel “Verbonden met (n)iemand”,’ vertelt Joachim Cherlet. ‘Het is niet enkel een bewustmakingsmethode waarmee we op basis van een stelling een groepsdiscussie openen, in scholen en in verenigingen bijvoorbeeld, tegelijkertijd worden antwoorden gegeven op basis van empirisch onderzoeksmateriaal.’ Meerdere onderzoekers met expertise over eenzaamheid werkten mee aan de ontwikkeling van het spel, onder wie Leen Heylen van de Thomas More Hogeschool en Lieven Annemans van de UGent.

Online trachten de initiatiefnemers de kennis over het thema te verhogen met het concept ‘Wist je dat?!’. Hiermee informeren ze mensen door weetjes te delen via de Facebook- en Instagrampagina van Vierkant tegen Eenzaamheid, maar ook in de podcastreeks ‘Planeet Eenzaam’. Dat zijn nog maar enkele voorbeelden. ‘Andere acties waarmee we mensen informeren: webpagina’s met instrumenten om eenzaamheid te herkennen, jezelf te testen op de eenzaamheidsschaal, een vragenlijst die ontwikkeld werd door professor Jenny De Jong-Gierveld, publicatie van verslagen van studiereizen en studiedagen, enzoverder.’

Bewustmaking en informatieverstrekking zijn niet voldoende om de absolute cijfers van vereenzaming te doen dalen. Een strategie die goed werkt om eenzaamheid tegen te gaan is het versterken van de sociale netwerken waar mensen deel van uitmaken. Dat kan bijvoorbeeld met het buddyproject ‘Babbelbuddy’. Joachim Cherlet: ‘Niemand kan zonder een babbel, sociaal contact en het gevoel dat iemand zich om ons bekommert. Wie weinig kennissen of familie heeft, valt uit de boot. Het gevaar om elk sociaal contact te verliezen is groot. Maar ook een druk gezinsleven, een job of studies beperken de tijd om sociale contacten te onderhouden.’

Daarom brengt Vierkant tegen Eenzaamheid kandidaat-babbelbuddy’s samen. Als babbelbuddy maak je op regelmatige basis tijd vrij om met iemand die zich eenzaam voelt een babbeltje te slaan, fysiek of telefonisch. Babbelbuddy’s luisteren vooral hoe het met je gaat. Het zijn betekenisvolle contacten die de basis zijn voor een gesprek dat over alles kan gaan: het weer, de kinderen, familie of hobby’s. De buddy’s helpen waar nodig om een antwoord te vinden op vragen. Sommigen bieden ook praktische ondersteuning. ‘We ondersteunen de buddy’s met een draaiboek voor babbelbuddy’s en door hen om de drie tot vier maanden samen te brengen,’ licht Joachim Cherlet toe. ‘Dat is geen verplichting. Maar zo krijgen ze wel de kans om andere buddy’s te ontmoeten, ervaringen en knelpunten te delen en te bespreken wat hen energie geeft en wat hen drijft. Zulke contacten tussen buddy’s kunnen de basis zijn voor gesprekstips, vorming of psychologische ondersteuning.’

Ook met ‘De Langste stoel’ wil Brugge meer verbondenheid creëren. Aan buurtbewoners wordt dan gevraagd om hun stoel buiten te zetten en in contact te treden met hun buren. Elke actie is een samenwerking met geëngageerde Bruggelingen, vrijwilligers, Brugse welzijnsorganisaties en buurtcomités. Zij betrekken hun omgeving bij het evenement en de stad ondersteunt. En ook hier wordt de ziel van de actie vastgelegd in een aftermovie.

Dan zijn er nog de zorgzame buurten die de stad Brugge op haar grondgebied ontwikkelt. Een van de doelstellingen daarvan is het vergroten van de sociale cohesie, waardoor mensen in kwetsbaarheid, waaronder ook buurtbewoners met hoog risico op sociaal isolement en vereenzaming, betekenisvolle contacten en taken kunnen opnemen in de buurt. Met formele en informele zorg en ondersteuning indien nodig of wenselijk. Bovendien worden in de zorgzame buurt signalen dat iemand eenzaam is heel snel opgevangen. Want de buurtbewoners en de lokale stakeholders, zoals de plaatselijke apotheker, de huisarts, de gezinszorgdienst en de schoonmaakhulp die aan huis komen, het lokaal dienstencentrum, maar ook de bakker en de slager, zitten er met hun neus bovenop.

Maar niet overal is er een zorgzame buurt. Daarom is er in Brugge ook een sociaal meldpunt. Verlang je naar een luisterend oor? Wil je hulp om een brood of andere boodschappen te halen? Heb je de laatste tijd weinig of geen contact? Kun je je huisdier niet genoeg uitlaten? Heb je het moeilijk met zelf koken? Met deze vragen kan elke Bruggeling terecht in het meldpunt. De vraag kan voor jezelf zijn of voor je ouders, een buurman, een vriend of een kennis. Het meldpunt is volledig anoniem. Na de aanmelding pikt een team van professionele hulpverleners de melding of de vraag op. Want als iemand eenmaal echt sociaal geïsoleerd en vereenzaamd is, moet dit op de juiste manier worden opgelost door zorgprofessionals met de juiste kennis en ervaring.

Eenzaamheid is vaak het gevolg van een onderliggende sociale problematiek zoals armoede, schulden, psychische of een andere vorm van kwetsbaarheid, beperkte mobiliteit, een ongeschikte woning, overbelasting van de mantelzorg, werkloosheid, sociaal en structureel uitgesloten worden… Meestal komen er meerdere factoren tegelijk voor. Joachim Cherlet: ‘Daarom werken we samen met onze partnerorganisaties op al deze domeinen en vormen we een lokaal netwerk waarin wij de regie voeren. Daarnaast staat de strijd tegen eenzaamheid in meerdere beleidsplannen van de stad ingeschreven. Zo is “Brugge draait om mensen” bezig met een solidaire, rechtvaardige en zorgzame stad. Het thema komt ook aan bod in “Age’in”: buurtgericht werken rond sociaal geïsoleerde ouderen, langer thuis wonen en levenskwaliteit verhogen. We maken de link met “Compassionate Brugge”, Bruggelingen over beleidsdomeinen en sectoren heen, zodat niemand alleen hoeft te staan met verlieservaring, verdriet en rouw.’

Al deze acties illustreren hoe het lokale bestuur van Brugge, samen met de inwoners en partnerorganisaties, sociaal isolement en eenzaamheid op alle niveaus en op alle domeinen tegelijk tegengaat.

Als ik ’s avonds rond acht uur de bijeenkomst van de babbelbuddy’s verlaat, waar Joachim Cherlet mij mee naartoe genomen heeft, ben ik dankbaar voor de warme contacten en diepgaande gesprekken met de babbelbuddy’s. Maar ook de gesprekken met Pablo Anys, schepen bevoegd voor sociale zaken, en Pieter Marechal, schepen bevoegd voor welzijn, blijven plakken. Het raakte mijn ziel, te zien en te beleven hoe lokale beleidsmakers zich midden tussen hun inwoners begeven omdat ze met hen begaan zijn en ook voeling hebben met het thema eenzaamheid. Zo kunnen ze juist lokaal beleid ontwikkelen dat helemaal aansluit bij de leefwereld van de Bruggelingen. —

Dany Dewulf is VVSG-stafmedewerker inclusie en vermaatschappelijking van zorg | Beelden GF
Voor Lokaal 06 | 2023

Meer informatie staat op www.brugge.be/vierkanttegeneenzaamheid. De filmpjes, aftermovies en podcasts van Vierkant tegen Eenzaamheid zijn te bekijken en beluisteren via www.youtube.com/@vierkanttegeneenzaamheid. Vierkant tegen eenzaamheid is ook te vinden op Instagram en Facebook.