Grenzeloos lokaal: Zijn de kiezers het Bø?

De laatste tijd heb ik geregeld het gevoel dat Noorwegen almaar meer op een gewoon land begint te lijken. Niet helemaal, een fietsdiefstal is hier nog altijd nationaal nieuws en mensen die naar het buitenland op vakantie gaan, krijgen de raad geen Noors vlaggetje aan hun rugzak te bevestigen. Alle kruimeldieven en zakkenrollers ter wereld weten immers dat Noren een groot vertrouwen in de medemens hebben en hun spullen niet in het oog houden. Maar voor de rest: privatisering alom, bezuinigingen op de gezondheidszorg, en ja, ook kapitaalsvlucht en belastingontwijking.

‘Het Noorse belastingparadijs’ was de verrassende titel van een reportage die op 15 augustus op tv werd uitgezonden. Ze staat nog tot 2033 op de site, en ik zou ze u met plezier aanbevelen, maar blijkbaar vinden de mensen van de omroep ze te gênant om ze ook over de grens toegankelijk te maken. De reportage opent met een beeld dat met belastingparadijzen geassocieerd wordt: een prachtige baai met zandstrand. Voor de lol hebben ze zelfs wat bananenplanten in het fijne laagje sneeuw gefotoshopt. Het is een strand van de gemeente Bø – denk aan smørrebrød en u weet meteen hoe u het uitspreekt en waar de cryptische titel van deze column op slaat – in de provincie Vesterålen. Er zijn nog verschillende andere Noorse gemeenten die Bø heten, en op een paar kilometer van mijn huis passeer ik altijd de bushalte van Landbø. Ik denk dan elke keer: Nee, ik ben dit land niet beu.

Bø in Vesterålen verlaagde in december 2019 de lokale vermogensbelasting van 0,7 naar 0,2 procent, de laagste in het hele land. De burgemeester hoopte zo nieuwe, bij voorkeur rijke bewoners aan te trekken. Dat zou het oude, uitstervende vissersdorp doen opleven. Een van de twee rijken die op het verlaagde belastingtarief afkwamen, was Ola Braanaas, de rijkste Noor en grote kweekzalmkoning. Zo’n man in een vissersdorp, dat schept perspectieven, denk je dan, maar Braanaas verklaart in de uitzending: ‘De burgemeester verwacht een wederdienst, maar die kan ik niet bieden, want ik ben hier maar een vluchteling zonder netwerk.’ Wat later vluchtte hij door naar Zwitserland. Daar treffen we intussen ook de andere miljardair die Bø een jaar een kans wou geven: skilegende Bjørn Dæhlie. Tussen december 2019 en de verkiezingen van afgelopen september zijn er een paar inwoners bijgekomen en weer afgevallen, zonder dat duidelijk is of dat iets met de belastingvermindering te maken had.

Een triest verhaal, maar de manier waarop de lokale democratie in Bø zijn beslag krijgt, schokt me veel meer. Wat een contrast met de mooie theorieën over samen beslissen in het belang van de gemeenschap! De burgemeester is al dertien jaar aan de macht en was verkozen met 57 procent van de stemmen. Hij had dus niemand nodig om iets te beslissen en hij liet dat ook duidelijk merken. Bij de belastingverlaging had hij de rest van de raad voor voldongen feiten gesteld en vorige winter deed hij dat opnieuw. Op de raad over het budget voor het komende jaar (2023) verklaarde hij totaal onverwacht dat vanaf Nieuwjaar de kinderopvang in Bø gratis was. Toen een raadslid van een andere partij opmerkte dat ze dat voorstel toch wel graag wou inkijken en bespreken, snauwde hij haar toe: ‘Je zult toch moeten stemmen.’ Na wat gekissebis liet hij met frisse tegenzin iemand kopieën maken voor alle raadsleden, liet ze uitdelen en verklaarde: ‘En nu stemmen!’ Toen het raadslid weer protesteerde dat ze de tekst eerst wou lezen, kregen ze vijf minuten. Dan werd er gestemd en toen… mochten ze aanschuiven voor het kerstdiner.

Verschillende raadsleden hebben er bij de afgelopen verkiezingen de brui aan gegeven. De burgemeester is opnieuw verkozen, al was er een paar dagen twijfel over zijn meerderheid. Het aantal kiezers in Bø was lager dan ooit: 51 procent van de stemgerechtigden, tien procent lager dan het landelijke gemiddelde. Of ze veel geld zullen moeten uitgeven aan die gratis kinderopvang is me niet bekend. Wie weet volgen er wel meer inwoners het voorbeeld van hun rijke kortstondige dorpsgenoten en doen ze zoals in het gedicht van Jan van Nijlen: ‘De burgemeester heeft ons iets misdaan […], we zullen allemaal zijn stad verlaten […].’ Hij kan dan ‘voor immer uitzien op zijn lege straten’.

Nog iets wat niet bij het imago van Noorwegen past: de afgelopen maanden zijn er drie regeringsleden afgetreden vanwege belangenvermenging. Iemand had haar vrienden op belangrijke functies benoemd, een ander was niet zorgvuldig genoeg geweest met voorkennis en nog iemand had die voorkennis willens en wetens gebruikt. In de slipstream kwam – in de week na de lokale verkiezingen – zelfs de vorige premier onder vuur te liggen, want ook haar man had zijn voordeel gedaan met aandelen. Zeggen dat je thuis niet over je werk spreekt, helpt ook hier duidelijk niet meer. Ik heb in een krantencommentaar voor het eerst de uitdrukking zien verschijnen dat het vertrouwen te paard vertrekt en te voet terugkomt. Dat het aantal stemmers tijdens de afgelopen verkiezingen historisch laag was, zou daar wel eens mee te maken kunnen hebben, maar daar zullen geleerder mensen dan ik de komende maanden hun licht wel over laten schijnen. —

Nora Van Meeuwen is columnist van Lokaal | Beeld Pexels
Voor Lokaal 11 | 2023