Nieuwe infrastructuur: De Witte brengt het verleden van Zichem tot leven

Wie Zichem zegt, denkt meteen aan zijn bekendste inwoner, de Witte, de bekende kwajongen uit de roman van Ernest Claes. De auteur gebruikte het stadslandschap wel vaker als decor in zijn boeken. De stad heeft ook een rijke geschiedenis die veel verder in de tijd teruggaat. In de dertiende eeuw noemde Hertog I van Brabant Zichem als een van zijn oudste steden. Een eeuw later groeide Zichem uit tot een bloeiende lakenhandelsstad. De Zichemse lakens werden tot in Rusland geëxporteerd. Een belangrijke bron van welvaart voor de stad was de kronkelende rivier de Demer. Zichem had de Maagdentoren, de Sint-Eustachiuskerk en ook nog een waterburcht, een lakenhal, watermolens, een begijnhof dat later tot klooster werd omgevormd, en een prachtig marktplein. Een aantal historische monumenten die aan dit verleden herinneren, zijn intussen verdwenen of sprongen niet meer in het oog. De erfgoedwandeling moest deze geschiedenis weer tot leven brengen.

De 3,3 kilometer lange, voor rolstoelgebruikers toegankelijke wandeling loopt langs de belangrijkste plekjes in het dorp. Het gratis doe-boekje Met de Witte door Zichem begeleidt je op je tocht. In de brochure ontdek je, op een speelse maar informatieve wijze, allerlei weetjes over Zichem. Kinderen kunnen met stripverhalen de Witte visualiseren en verschillende spelen doen langs het parcours. QR-codes brengen je naar luisterverhalen van de Witte, Wannes Raps, Pastoor Munte en Moeder Cent. Een humoristische noot, in onvervalst Zichems dialect. Deze ingesproken verhalen hebben extra diensten bewezen tijdens de coronaperiode, toen gidsen niet met grote groepen op pad konden.

De wandelroute start aan het station waar een reusachtig paneel de aankomende treinreizigers begroet in het dorp van de Witte. Aan een oud loket vinden bezoekers ook het doe-boekje. Langs de oude spoorwegbedding – met de bijnaam het Trainke – kunnen kinderen zich meteen uitleven met een loopspel dat refereert aan de traagheid van de oude stoomtrein die de bedevaarders destijds van het station van Zichem naar Scherpenheuvel bracht. Verderop baan je je een weg door een boomtunnel in groei, die het spoorgevoel versterkt. De volgende stop is bij de monumentale Maagdentoren. Eromheen is een natuurlijk amfitheater aangelegd als ontmoetingsen evenementenplek, met uitzicht op de toren. De oude slotgracht is weer blootgelegd; kinderen kunnen er de gracht oversteken over boomstammen. De plek is ook als picknickzone erg in trek.

Wat verder op de wandeling kom je langs een oude spoorbrug met een muurschildering van een trein. De uitgefreesde raamopening biedt vanop de Demerdijk een zicht in de geschilderde trein, waar wandelaars aan het raampje kunnen zitten. Een zitkuil aan de rand van de Demer doet dienst als ontmoetingsplek. Onder de kuil zouden heel wat geuzen begraven zijn na hun overrompeling door de Spanjaarden, vandaar de naam Geuzenkerkhof. Via het Geuzenkerkhof kom je bij het Marktplein. Verschillende aanpassingen zoals de aanleg van een nieuw pad met lage hagen, een bloemenzone en zitelementen verbeteren het wandeltraject op het plein. Wie in de muziekkiosk op de geluidstegel springt, hoort het bekende lied ‘De Mennekes van plezier’. Ter hoogte van de Demerbroeken vormt een avontuurlijk parcours uit boomstronken een alternatief voor het wandelpad. In enkele knotwilgen staat een zitplatform op hoogte met zicht over het natuurgebied Demerbroeken. Bij de watermolen vertelt een draaiend infobord je meer over de Demer en haar rol voor Zichem.

Een laatste schakel uit de erfgoedwandeling is de wandel- en fietsbrug over de Demer die werd aangelegd in 2021. De brug zorgt voor een veilige en groene verbinding tussen de kerk van Zichem en het station. Zo vermijden wandelaars en fietsers het drukke verkeer in de smalle hoofdstraat van het centrum.

Het hele project – van idee tot lancering – nam zeven jaar tijd in beslag en vindt zijn oorsprong in de ‘Landinrichting de Merode’, die met verschillende projecten de streek tussen de abdijen van Averbode en Tongerlo op de kaart moest zetten. In het Landinrichtingsplan Poort Scherpenheuvel uit 2018 voorzagen de VLM en de stad Scherpenheuvel-Zichem in de nodige ruimte om te investeren in Zichem en het erfgoed dat er prominent aanwezig is.

De begeleiding door en de samenwerking met de VLM was voor de stad Scherpenheuvel-Zichem bijzonder waardevol. Het studiebureau Niche verzorgde mee het concept en kon daarvoor rekenen op de inbreng van een handvol dorpsambassadeurs. De VLM en de stad realiseerden daarna samen de verschillende belevingselementen en de aanleg van de omgeving. Voor deze elementen is gebruik gemaakt van het aanwezige erfgoed of van verwijzingen naar bijvoorbeeld de avonturen van de Witte. De elementen zijn robuust uit robiniahout gemaakt, een uniforme stijl creëert herkenbaarheid.

Twee jaar na de lancering zijn de eerste 10.000 doe-boekjes de deur uit en domineren foto’s van de erfgoedwandeling de hashtag #StadSZ.—

Katrien Gordts is redacteur Lokaal | Beelden Stefan Dewickere
Voor Lokaal zomer 2023