De toekomst: 'Het politiemodel moet op de schop'

‘Tien jaar geleden schreef ik De nieuwe politie. Ik was gefascineerd door de sociale media en wat die met ons deden. Ik gaf in het boek het voorbeeld van een jongeman van wie de brommer werd gestolen. Via zijn Facebookgroep spoorde hij de dief zelf op. Hij vertelde de politie waar en wanneer ze de dader kon pakken. Reactie van de politie: wat denkt die snotneus wel? Dat is misschien een begrijpelijke reactie, maar ze is niet aanvaardbaar. De burger gaat zelf met de nieuwe, digitale middelen aan de slag, de politie moet zich daaraan aanpassen.

‘Tien jaar later moet ik helaas vaststellen dat er nog niet veel veranderd is. We leven in het digitale tijdperk maar de politie werkt nog met waarden, normen, modellen en structuren uit het industriële tijdperk. De tijd dringt als we in de toekomst nog een reguliere, democratisch gecontroleerde politie willen hebben. Niet Uber ontwricht de taxisector, niet Airbnb veroorzaakt de disruptie van de hotelsector, het zijn de burgers, wijzelf dus, die gebruik maken van die platformen en zo de instituties die in het oude denken blijven hangen, onderuit halen. Oude industriële contexten die niet met hun tijd meegaan, zijn gedoemd te verdwijnen. De komst van de e-mail heeft De Post als overheidsbedrijf doen verdwijnen. Ook de politie is niet immuun voor die ontwrichting.

De vraag is niet of maar wanneer er een platform komt in safety en security. Steeds meer mensen en vooral jongeren die digitaal opgroeien, vinden de weg naar de politie niet meer, maar wel naar bijvoorbeeld Steven De Smet, de flik. Ik heb via mijn digitale netwerk al kennis gekregen van zware, criminele feiten die niet bekend waren bij de politie. Ik stel ook vast dat sommige grote bedrijven al lang geen aangifte meer doen van misdrijven door hun werknemers. Ze lossen het gewoon intern op, daar komen zelfs advocaten bij kijken. Dan wordt er een regeling getroffen, bijvoorbeeld ontslag, en de maatschappij is helemaal niet meer op de hoogte van de soms ernstige feiten.’

‘De quantum uit de titel van het boek verwijst naar de fysica en de kleinste ondeelbare hoeveelheid van iets, naar de maatschappij vertaald is dat de burger. Het verwijst ook naar quantumcomputing. Samen met artificiële intelligentie, virtual en augmented reality zal dat enorme veranderingen op gang brengen die de impact van sociale media doen verbleken. Nu haalt iedereen de schouders op over de Metaverse, maar het zal wel de wereld zijn waarin onze kleinkinderen leven. Digitaal is voor de jongeren die op de arbeidsmarkt komen het echte normaal. Hun mindset is volledig anders. Thuis hebben kinderen betere tools dan hun ouders, op het werk beschikken nieuwe medewerkers over betere middelen, meer kennis en informatie dan hun leidinggevenden.

Een hiërarchische organisatie werkt dan niet meer. De politie en de overheid in het algemeen moeten zich aanpassen of het komt tot een digitale clash. Nu is men meestal bezig met oude processen sneller en efficiënter maken, en dan denkt men dat men met digitalisering doende is, maar dat is niet de essentie: de hele mindset moet op de schop. Als ik aan studenten criminologie vraag wie er geïnteresseerd is in een baan bij de politie, dan kom ik misschien aan vijf kandidaten in een auditorium van tweehonderd. Voor jongeren is werken in die oude, hiërarchische structuur niet meer aantrekkelijk.’

‘Onder de paraplu van het onderwijs zit zowel de leerkracht in het kleuteronderwijs als de professor. Ze hebben eigen passies, doelstellingen, verloningen. Bij de politie is er maar één functieprofiel voor instromers. Ik denk dat de basisfunctionaliteiten van de politie entiteiten moeten worden. Iemand kan dan uit passie voor de wijkpolitie kiezen of voor de lokale interventiepolitie, zoals iemand kiest om les te geven in het kleuteronderwijs of aan de universiteit. Tegelijk moeten we ons afvragen welke entiteiten nog onder de politie moeten vallen. Ik ga uit van het dragen van een wapen en het monopolie van geweld. Dat wil zeggen dat verkeer bijvoorbeeld geen politietaak meer zou zijn. Snelheidscontroles gebeuren met flitscamera’s, voor alcoholcontroles moet je een cijfer aflezen op een display, heb je daar nog een wapen voor nodig? Verkeersveiligheid moet een absolute prioriteit zijn, begrijp me niet verkeerd, maar waarom vertrouw je dat niet toe aan een (ambtenaren)korps van gepassioneerde mensen onder de paraplu van “maatschappelijke veiligheid” die veel groter is dan deze van politie?’

‘De piramidale structuur van de politie heeft in het verleden goed gewerkt. In tijden waar informatie overal in de maatschappij aanwezig is en iedereen rechtstreeks met iedereen communiceert, is ze achterhaald. Wie telkens de hiërarchie moet doorlopen, komt altijd te laat. We moeten de politie fundamenteel herdenken en dringend mensen vrijmaken om een nieuw model te ontwikkelen met aandacht voor privacy, de ethische omgang met data, communicatie en netwerking, en organisatiestructuur. De politiehervorming dateert van 1998, het internet stond toen nog in zijn kinderschoenen, er was nog lang geen sprake van smartphones of sociale media. Nederland heeft een grote hervorming gehad in 2013 en werkt nu al aan de volgende. Als we klaar willen zijn voor morgen en overmorgen is er geen tijd te verliezen.’—

Bart van Moerkerke is redacteur van Lokaal
Voor Lokaal 04 | 2022