Het zwaarste wapen dat een raad heeft tegen het college, de leden van het college en de raadsvoorzitter is dat overgegaan kan worden tot een afzetting van het hele college, één of meer schepenen of de raadsvoorzitter. Dit kan door een constructieve motie van wantrouwen aan te nemen en meteen opvolgers aan te stellen. Het is niet de bedoeling om voortdurend deze mogelijkheid te gebruiken, maar enkel als laatste middel. Er zijn decretaal ook verschillende voorwaarden voor het gebruik van een constructieve motie:
- Een constructieve motie van wantrouwen kan niet ingediend worden tijdens het eerste jaar na de installatie van de gemeenteraad en kan ook niet tijdens de twaalf maanden voorafgaand aan de gemeenteraadsverkiezingen.
- Nadat een constructieve motie aangenomen wordt, moet men minstens een jaar wachten vooraleer een nieuwe motie ingediend kan worden.
- Een dergelijke motie kan nooit bij spoedeisendheid besproken worden.
- Een constructieve motie moet uiterlijk acht dagen voor de vergadering van de raad aan de algemeen directeur bezorgd worden. Gaat het om een collectieve constructieve motie dan moet ze ook aan de gouverneur bezorgd worden.
In de gemeenteraad zijn er twee mogelijke constructieve moties van wantrouwen:
In de OCMW-raad is enkel een individuele constructieve motie van wantrouwen mogelijk die gericht is tegen de BCSD-voorzitter. Ze moet een nieuwe kandidaat voordragen en vergezeld zijn van een ontvankelijke akte van voordracht. De motie moet ondertekend zijn door minstens:
- Een meerderheid van de raadsleden.
- En 2/3de van de raadsleden van elk van de fracties waartoe de raadsleden in de gemeenteraad behoren die de motie ondersteunen. Als een fractie maar uit twee verkozenen bestaat, volstaat de handtekening van een van hen.
- En bijkomend 2/3de van de raadsleden van de fractie waartoe de BCSD-voorzitter behoort. Die voorwaarde geldt niet als de gemeenteraad een collectieve motie heeft aangenomen waarbij ook de BCSD-voorzitter gevat wordt. Dat kan alleen als die al schepen was vooraleer hij/zij tot BCSD-voorzitter gekozen werd.
Meer info over de motie tegen de BCSD-voorzitter.
Hoe bereken je de meerderheden van een fractie?
Tijdens de bestuursperiode wisselt het aantal leden van een fractie wel eens, bijvoorbeeld doordat er leden uit de fractie gestapt of gezet zijn. Het is dan ook belangrijk om voor de berekening van de noodzakelijke meerderheden van een fractie bij een constructieve motie te weten hoe groot de fracties juist zijn. Het antwoord is heel eenvoudig: Het gewicht van een fractie blijft steeds hetzelfde als bij het begin van de bestuursperiode: Onafhankelijke leden worden dus nog steeds meegeteld om te kijken hoeveel leden een fractie telt.
Er is echter één uitzondering: Wanneer twee fracties samen op dezelfde lijst opkwamen tijdens de verkiezingen, en door een opvolging in de raad de ene fractie groter wordt en de andere kleiner, dan wordt deze wijziging meegenomen om te berekenen hoeveel raadsleden een fractie telt.
Concreet: Als fracties A en B samen opgekomen zijn, en een raadslid van fractie A in de raad opgevolgd wordt door een raadslid van fractie B, dan wordt rekening gehouden met deze wissel om te bepalen hoe groot de fracties A en B zijn bij een constructieve motie.
Wat na het indienen van een motie?
Als de raad de constructieve motie aanneemt, eindigt dat mandaat voor elke mandataris waartegen de aangenomen motie gericht werd. De voorgedragen-kandidaten worden, verkozen verklaard als hun akten in orde zijn.
Nadat een constructieve motie aangenomen wordt, moet nagegaan worden of de fracties die de leden van het college leveren ook in de gemeenteraadscommissies nog beschikken over een meerderheid. Is dat niet het geval, dan vindt een herverdeling plaats van de commissiemandaten over de fracties.
Vanaf 8 april 2023 is ook tegen de raadsvoorzitter een individuele constructieve motie van wantrouwen mogelijk. Ook hier moet bij de motie een voordrachtsakte toegevoegd zijn waarbij een nieuwe kandidaat voorgedragen wordt. De motie zelf moet gesteund worden door:
- Een meerderheid van de raadsleden.
- Ten minste twee derde van de raadsleden van elke fractie die de motie ondersteunt.
