Participatie, burgerinitiatief, burgerjury, inspraak, adviesraad, focusgroep, cocreatie… En nu ook weer uitdaagrecht of right to challenge. Als je de mopperaars mag geloven, is het allemaal één pot nat, oude wijn in nieuwe zakken, volksverlakkerij om ons te doen geloven dat we iets te zeggen hebben, maar ondertussen doen de politici toch maar mooi hun eigen zin met ‘ons’ geld. Wie van betere wil is, ziet het goeie: het zijn allemaal pogingen, de een al succesrijker en vernieuwender dan de ander, om inwoners de mogelijkheid te geven hun woonomgeving zelf mee gestalte te geven.
Het bijzondere van uitdaagrecht ligt hem in het feit dat het niet zozeer nieuwe projecten zijn die ter goedkeuring voorgelegd worden of waarover mensen hun zegje kunnen doen, het gaat over bestaande taken en opdrachten. Staan er in de gemeente stuurlui aan de wal die denken dat ze het beter kunnen? Letterlijk voor hetzelfde geld? Kan een opdracht die het lokale bestuur naar beste oordeel en vermogen vervult, volgens inwoners die ermee te maken hebben toch beter? Dan krijgen ze de kans het te bewijzen. Ze mogen de gemeente uitdagen en voorstellen doen. Ze nemen met hun wijk of buurt lokale voorzieningen en gemeentelijke taken in eigen hand.
Rotterdam heeft al veel ervaring met het uitdaagrecht. Zo is de Wijkcoöperatie Afrikaanderwijk al een paar uitdagingen aangegaan, zoals het schoonmaken van de markt. ‘Vroeger werd de markt pas ’s avonds schoongemaakt en ondertussen waaiden de plastic zakjes en het andere afval door de wijk,’ vertelt Annet van Otterloo van de Wijkcoöperatie. ‘Door de afvalinzameling op de Afrikaandermarkt is de wijk niet alleen veel schoner geworden, het is ook prettiger om op de markt te verblijven en we hebben mensen uit de wijk banen bezorgd.’ Ze noemt het een slim project. ‘We besparen op de stortkosten en ontvangen geld voor het gesorteerde papier, karton en plastic. Hiermee betalen we deze afvalophalers. Alles grijpt mooi in elkaar.’
Andere voorbeelden van goed draaiende projecten die via het uitdaagrecht tot stand zijn gekomen, zijn onderhoud van speelterreinen, organisatie van een laagdrempelig buitenspeelaanbod voor kinderen en zelfs het ontwerp van een straat door de bewoners zelf, participatietraject incluis.
Puzzelen voor het beste resultaat
Uiteraard komen niet alle thema’s en bevoegdheden in aanmerking voor het uitdaagrecht. Als er wat scheepslui aan de wal staan te roepen dat zij die boeven wel snel zouden pakken als ze het voor het zeggen hadden, dan stuiten ze op wettelijke grenzen. De meeste projecten hebben een sociaal kantje en versterken het plaatselijke netwerk doordat buurtbewoners meer met elkaar in contact komen. Wat er op de Afrikaandermarkt gebeurt, vat het mooi samen: de wijk wordt er fraaier, schoner en prettiger van, het milieu wint erbij door minder afval en meer recyclage, en er is extra werk voor buurtbewoners.
‘Door de kennis en expertise van de inwoners samen te brengen met de ervaring en het netwerk van de ambtenaren komen we tot het beste resultaat,’ klinkt het in een filmpje op de Rotterdamse website. Een van de uitdagers drukt het zo uit: ‘We hebben een aantal stukjes gelegd, maar vanuit de gemeente werden er ook stukjes gelegd en werd er intern ook gepuzzeld. En dat samen puzzelen is heel waardevol.’ Het is dus niet zo dat de uitdagers het zomaar even overnemen van de gemeente en dan wel zien waar ze uitkomen. Het is immers niet de bedoeling dat als het tegenvalt, de gemeente de scherven maar weer moet oprapen en lijmen.
Slaagkansen zo goed mogelijk garanderen
Een uitdaging aangaan via Right 2 Challenge is dus een serieuze zaak. Het Rotterdamse bestuur staat graag open voor deze nieuwe manier van werken, maar benadrukt dat het algemeen belang en de veiligheid van alle Rotterdammers op de eerste plaats komen. Daarom moet elk uitdaagplan aan een reeks voorwaarden voldoen. Zo zijn er de hierboven al vermelde beperkingen qua thema’s en bevoegdheden: taken die exclusief zijn voorbehouden aan de overheid, zoals strafvervolging of het werk van de hulpdiensten, komen niet in aanmerking.
De uitdagers moeten geworteld zijn in de buurt of wijk van het gebied waarvoor ze de uitdaging aangaan en ze moeten in hun dossier kunnen aantonen dat het op basis van hun kennis en ervaring aannemelijk is dat ze de prestatie kunnen leveren. Het initiatief moet worden gedragen door de wijk of buurt en het mag geen andere bewoners schaden. De uitdagers moeten over een rechtsvorm beschikken en de kosten voor de uitvoering mogen niet hoger uitvallen dan de huidige kosten.
De uitdagers staan er niet alleen voor. Zodra hun voorstel geaccepteerd is, hebben ze voortdurend overleg met en steun van iemand binnen het bestuur. Er bestaat ook een R2C-netwerk waar zowel burgers als overheden steun en inspiratie vinden om het principe in de vingers te krijgen. En dat alle begin moeilijk is, ondervonden ze ook in Rotterdam. In de beginfase was het misschien wel de grootste uitdaging de ambtenaren mee te krijgen. Niet iedereen was direct enthousiast om vertrouwde procedures om te gooien en misschien wel ‘overal wat anders’ te doen. Maar ondertussen zijn ze overtuigd. Gelijke regels voor iedereen kan wel eerlijk en goed zijn, maar soms wordt het nog beter, als de dingen georganiseerd worden op maat van de plek. Wie kan daar dan beter over oordelen dan de inwoners van de buurt of gebruikers van een dienst zelf? •
Marleen Capelle is redacteur van Lokaal
Voor Lokaal 02 | 2021
Help burgers het bestuur uit te dagen
De Vlaamse Regering wil in navolging van Engeland en Nederland lokale besturen aan de slag laten gaan met het Right to Challenge of het uitdaagrecht. Deze nieuwe vorm van burgerparticipatie geeft bewoners en verenigingen het recht om een lokaal bestuur uit te dagen om zelf een taak over te nemen die het lokale bestuur nu zelf uitvoert of uitbesteedt aan professionele dienstverleners. Omdat het uitdaagrecht nog relatief onbekend is in Vlaanderen formuleerden onderzoekers van het Instituut voor de Overheid aan de KU Leuven op vraag van de VVSG zes concrete tips.
1 Stel een ondubbelzinnig regelgevend kader op
Als lokale besturen met het uitdaagrecht in zee willen gaan, is het nodig dat ze een ondubbelzinnig en omvattend regelgevend kader opstellen met een beschrijving van de toegangsvoorwaarden, de gewenste structuur van het uitdaagplan (met inbegrip van de vereiste rubrieken), de beoordelingscriteria en de beleidsdomeinen die in aanmerking komen voor een uitdaging.
2 Maak duidelijke afspraken met de uitdagers
Het lijkt zo evident, maar het is ook broodnodig om de onderhandelde afspraken tussen bestuur en uitdagers te formaliseren in een overeenkomst, zodat de beloofde engagementen ook daadwerkelijk juridisch afdwingbaar zijn. In deze overeenkomsten staan minstens de afspraken omtrent (tussentijdse) rapporteringen, de beschouwing en waardering van de evaluatiecriteria met betrekking tot het gewenste niveau van dienstverlening en de regeling van de aansprakelijkheid van de partijen voor, tijdens en na de uitrol van de uitdaging.
3 Duid een SPOC aan binnen de ambtelijke organisatie
Eén contactpersoon blijkt zeer belangrijk voor uitdagers, aangezien het drempelverlagend kan werken en de communicatie tussen het lokale bestuur en de initiatiefnemers vereenvoudigt. Duid daarom binnen de ambtelijke organisatie een SPOC (Single Point Of Contact) aan die de vragen van uitdagers in alle fasen van een challenge kan beantwoorden en hen gedurende het proces door de organisatie gidst (bijvoorbeeld door hen in contact te brengen met de verantwoordelijken van de verschillende beleidsdomeinen waaraan een challenge raakt).
4 Creëer een draagvlak binnen de eigen organisatie
De ondersteunende rol van de administratie is essentieel voor de succesvolle uitvoering van het Right to Challenge (zowel voor een individuele uitdaging als meer generiek bekeken). Het is dus belangrijk dat, naast het politieke niveau, ook de medewerkers van een lokaal bestuur open staan voor het concept. Daarom raden we aan binnen de ambtelijke organisatie duidelijk te communiceren over eventuele plannen met het uitdaagrecht en de betrokken ambtenaren in een volgende fase te betrekken bij de praktische uitwerking ervan.
5 Toon potentiële initiatiefnemers de mogelijkheden
Plaats een register online waarin burgers de uit te dagen taken, de huidige uitvoerders ervan en de eventuele resterende looptijd van bestaande dienstverleningscontracten met derde partijen kunnen raadplegen. Dit verhoogt de transparantie van de beleidsvoering en toont aan toekomstige uitdagers de taken die voorwerp kunnen uitmaken van een uitdaging.
6 Verzeker de capaciteit van de uitdagers
Om de continuïteit en de kwaliteit van de dienstverlening te garanderen, moeten uitdagers over de capaciteiten beschikken om een uitdaging tot een goed einde te brengen. Laat de initiatiefnemers in het uitdaagplan hun kennis, ervaring en middelen bewijzen, net zoals hun draagvlak. Voer indien nodig zelf bijkomend onderzoek uit. •
Victor De Groof is medewerker van het KULeuven Instituut voor de Overheid
Verwant
