Participatie: Grond in ontwikkeling

Willy Thomas is de aanstoker van dit bijzondere Mechelse participatieve stadsproject. Al sinds het begin van de jaren negentig probeert hij als acteur/theatermaker de kunsten meer met de samenleving te verknopen. ‘Ik hou ervan de muurtjes rond mezelf en de kunstenaars te slopen.’ Dat heeft hij in Brussel gedaan met multiculturele projecten, eerst door met Franstalige en Nederlandstalige acteurs op de bühne te staan, daarna door met andere culturen te werken vanuit de jeugd- en de buurthuizen.

Met Dito’Dito zette hij in Brussel de culturele smeltkroes samen op de planken, later zorgde hij tijdens de tijdelijke huisvesting van de KVS in Molenbeek voor aansluiting met de buurt. Toen de KVS weer naar het centrum verhuisde, waren de individuele leden van Dito’Dito opgenomen in het artistieke team van de KVS. In 2016 werd Michael De Cock artistiek leider van KVS en namen in Mechelen LAZARUS en Willy Thomas het artistieke beleid over van ’t Arsenaal, dat tot ARSENAAL/LAZARUS werd omgevormd.

In dat nieuwe beleid was Willy de geknipte persoon om in en rond de superdiverse stad een participatief project uit te werken. ‘Voor mij was het een nieuwe situatie. Mechelen is een veel minder complexe stad, al is het een superdiverse stad, en er waait een hele positieve wind met op de achtergrond een grauwig verleden. Ik vond het uitdagend om er een nieuwe dynamiek op gang te kunnen brengen.’

‘We staan op de grond. Wat is het een raar idee dat grond geprivatiseerd is en dat je je die kunt toe-eigenen. De grond is dus niet van iedereen. Maar als je een vierkante meter zou kunnen krijgen, hoe zou je die dan in de samenleving investeren?’ Met dat idee ging Willy Thomas vier jaar geleden naar toenmalig burgemeester Bart Somers. ‘Hij had geen vierkante meter voor elke Mechelaar, dat zou 86.000 m² zijn geweest, maar wilde wel 20.000 m² geven.’ Ook diende zich een nauwe samenwerking met het Museum Hof van Busleyden onder leiding van Sigrid Bosmans aan. Willy Thomas was enthousiast. ‘Voor mij staat het symbool voor het algemeen belang dat van onderuit is gegroeid. Wat vinden mensen samen belangrijk en wat willen ze samen verdedigen?

Hiermee wilde ik dat mensen zich zouden engageren.’ Dat deden veel mensen, hun inzet leverde 206 toffe ideeën op, van een natuurzwembad tot aangename rustplekken in de stad. Samen met de indieners en mede onder de vleugels van Vorming Plus werd in maart 2019 gestart met het clusteren van de ideeën zodat ze verder uitgediept konden worden. ‘We hebben gevraagd wie met wie samen wilde werken, welk idee eigenlijk al was uitgevoerd of bij nader inzien toch niet zo goed was.

Zo hielden we 180 ideeën over die we in april op de onderhandelingsdag hebben teruggebracht tot 86. De voorstellen werden kunstzinnig geïnterpreteerd voor de expo The Neverending Park, zodat elk voorstel op een gelijkwaardige manier werd besproken.’ Tijdens elke informatieavond Soirée Carrée kwamen sprekers een specifiek thema toelichten, waarover daarna volgens de deep democracy-methode werd gedebatteerd en gediscussieerd. Willy Thomas: ‘Op het einde van de expo in maart hielden we vier clusters over, met daarin de voorstellen die bij een bepaald verhaal hoorden. Zo hebben we het Makersbad, gesitueerd aan het zwembad aan de Geerdegemvaart dat te duur is voor renovatie, nu er een Plopsaqua in Mechelen komt. Deze cluster zal verder gaan met het thema Delen. “De Tuin van eten” is een cluster gebouwd rond Inclusie en Voedsel waarbij de verscheidene voorstellen elkaar verbinden en versterken.

Voor dit utopische verhaal hebben we nog geen concrete grond, maar er bestaan veel voorstellen voor, van een stadsboerderij tot een multiculturele bakoven waar je zowel pizza’s als naan of taco’s kunt bakken, een huis waar nieuwkomers terecht kunnen en gemeenschappen elkaar kunnen ontmoeten tot een dynamische school. Voor de cluster Wonen zijn er maar een paar voorstellen maar ze zijn zeer haalbaar, en zowel een wooncoöperatie als een nieuw opgericht collectief rond klein wonen, wil wonen in de stad vooral betaalbaar maken. Daarbij hoort ook het privé-initiatief in de stad dat woningen goedkoop verhuurt aan mensen zonder papieren; een heikel punt en geen evidente kwestie. De Ecocorridor is er gekomen op basis van een voorstel voor een duurzaamheidsas, dwars door de stad en de randdorpen, de as vertrekt van de reeënboerderij in Heffen en loopt tot de biologische Baarbeekhoeve in Muizen met onderweg een voedselbos en een pluktuin en veel daken waarop groenten en fruit kunnen groeien.’

Daarnaast zijn er nog solo-reeksen. ‘Sommige ideeën zijn te groot, de uitvoering duurt te lang of het vergt te veel grond, zoals een natuurbegraafplaats waarvoor de wet nog moet veranderen. Als we daarvoor kiezen, kunnen we niets anders doen. Anderzijds kunnen er ideeën toch worden uitgevoerd zonder dat ze grond opsouperen. Zo wil iemand met een beperking graag aan sport doen. Vanmorgen zaten we daarom met Piet den Boer van de Foundation (en KVMechelen) samen en startte er een nieuwe werktafel die een inventaris van alle clubs zal opmaken om hen te sensibiliseren zich open te stellen zodat je inclusie kunt realiseren,’ zegt Willy Thomas. Een reeks met lokaalgebonden voorstellen sluit het geheel af. Hier gaan we de indiener en de betrokken stadsdienst bij elkaar brengen voor de ontwikkeling.

Voor het project werkte Willy Thomas vanuit het theater ARSENAAL/ LAZARUS intens samen met Sigrid Bosmans die het stadsmuseum Hof van Busleyden leidt. Daar werden de kelders voor en na de coronasluiting door het project ingenomen als The Neverending Park. Hier werden de discussies gehouden en hingen alle projecten apart en geclusterd, zodat je ze kon bezoeken. We lopen langs de kleurrijke ideeën. Willy Thomas wijst op de verschillen. ‘Maar het grappige is dat als je in die verscheidenheid begint te graven, je uitkomt op wat ons fundamenteel als mens raakt, vooral op de inclusie, het pijnpunt in onze samenleving, maar ook op delen en duurzaamheid in een poging om het ecosysteem in evenwicht te brengen, want onze samenleving is gederailleerd.’

Een idee voor een collectieve regenwateropvang wordt nu al in een groot nieuwbouwproject toegepast. Het idee Tipis Mechelen is door de provincie Antwerpen overgenomen, in het Vrijbroekpark wordt een installatie gebouwd volgens het ontwerp van Patrick Corrilion waar je gedichten in alle talen van Mechelen zult kunnen beluisteren. We stoppen aan een spreekstoel, een kansel uit een kerk of een mimbar uit een moskee. ‘De armoedeorganisatie De Keeting hoefde geen grond, arme mensen willen dat er naar hen wordt geluisterd, zegden ze. Daarom maken we binnenkort een spreekstoel op de binnenkoer van het stadhuis waar mensen hun grieven kunnen uiten. Dankzij een detector zal een camera het capteren wanneer ze vertellen waarom ze niet worden gehoord. Die spreekstoel kan later door de deelgemeenten reizen.’ Er waren nog andere ideeën die geen ruimte behoeven.

Willy Thomas wordt nu heel enthousiast. ‘Iemand wilde de naam van het Ontvoeringsplein veranderen in Weggevoerdenplein, omdat zijn vader in de oorlog werd weggevoerd. Het is een straat waar weinig mensen wonen en dus is het niet zo ingewikkeld, maar vanuit dit idee ontstond een geweldig project. Zo zal in 2022 één dag lang elke straat een andere naam krijgen. Welke naam? Dat moeten de bewoners van de straat samen uitvinden.’ Hij glimlacht fijntjes: ‘Dit zijn oefeningen over hoe mensen de stad lezen of zien. Heel fijn om in je buurt te doen.’ Na 13 september, de slotdag en slotonderhandeling in The Neverending Park, gaat De Grond der Dingen een volgende fase in: de ontwikkelingsfase. Vijftig mensen willen zich daarvoor alvast inzetten. ‘De Grond der Dingen was tot nu heel breed.

Nu blijven veertig ideeën over, die in een reeks gebunrdelde clusters zich als herkenbare ver - halen kunnen ontwikkelen. Per cluster zullen er werktafels samenkomen in de loop van de volgende weken en maanrden. Wie nog niet meedoet, is opnieuw welkom om zich bij de clusters aan te sluiten. De werktafels bestaan idealiter uit een verscheiden verzameling van burgers, experts, kunstenaars en ambtenaren. Samen kunnen ze de kennis en hun expertise scharen onder een gemeenschappelijk doel.’ •

Marlies van Bouwel is hoofdredacteur van Lokaal
Voor Lokaal 10 | 2020