Bij het begin krijg je ieder 24 kaartjes van willekeurige plaatsen in Noorwegen die je tijdens het spel moet aandoen. De dobbelsteen bepaalt menserger-je-niet-gewijs hoeveel stappen je mag zetten. Gooi je een zes, dan moet je een vraag beantwoorden uit de dikke stapel kaartjes over geschiedenis, aardrijkskunde en cultuur. Maar we zullen ons een nieuwe versie moeten aanschaffen, want de antwoorden die in de doos zitten, zijn niet meer altijd correct. De Slag bij Stiklestad zal wel niet meer veranderen, daar is koning Olav II in 1030 gesneuveld. Maar de vragen over gemeenten en provincies, die kloppen niet meer allemaal. Er is immers een wonderlijk verschijnsel aan de gang in Noorwegen: fusies, gevolgd door defusies. Het eerste deel klinkt u uiteraard vertrouwd in de oren, het tweede verrast meer.
De vorige regering voerde een fusie door, zowel van provincies als van gemeenten, vrijwillig of opgelegd. Zo woonde ik vroeger in de provincie Aust-Agder (Oost-Agder) en nu in de provincie Agder. Ze is namelijk gefuseerd met Vest-Agder (West-Agder, u had het al door). Het ging vrijwillig en ook qua naamgeving lag de keus nogal voor de hand. Dat was niet overal zo, en zo zijn er nu provincies met een dubbele naam, de twee oude namen met og (en) ertussen. Troms og Finnmark bijvoorbeeld, of Vestfold og Telemark. Als je het over een gemeenschappelijke naam al niet eens raakt, dan is dat misschien een veeg teken.
Bij gemeenten een gelijkaardig verhaal: gedeeltelijk vrijwillig, gedeeltelijk gedwongen werden 119 gemeenten samengevoegd tot 47 nieuwe, zodat er vanaf 1 januari 2020 nog 356 gemeenten overbleven. Redelijk drastisch, want Noorwegen is groot, en je vraagt je af hoe dicht het dichtste bestuur nog bij de inwoners staat, als de afstanden zo enorm zijn. Neem nou Øygarden in de provincie Vestland. Vóór de fusie hadden ze daar 4913 inwoners. Na de vrijwillige fusie met de gemeenten Fjell en Sund werden het er ruim 38.000. Een overzichtelijk aantal, maar de gemeente is nu 314,51 km² groot. Ter vergelijking: Antwerpen verdeelt zijn 530.000 inwoners over 205 km². En daar is dan wel een Eilandje, maar geen 450 eilandjes… Maar zoals gezegd, het was een vrijwillige fusie, dus iedereen tevreden.
In Øygarden toch, maar niet in heel Noorwegen en niet in alle partijen. In zijn kiescampagne beloofde Jonas Gahr Støre dat als zijn partij aan de macht kwam, de fusies ongedaan gemaakt zouden kunnen worden. Kunnen, niet moeten. Støre werd premier en de wet over de mogelijkheid tot defusie kwam er gauw. Gevolg: vanaf 1 januari 2024 zijn er weer vijftien provincies in plaats van elf. Daar zijn weer hartstochtelijke debatten en referenda aan voorafgegaan, met soms nog extra verrassingen. De meest gecontesteerde fusie was die van Finnmark en Troms geweest, in een volksraadpleging had 87 procent van de Finnmarkse bevolking tegen gestemd, het bestuur bleef de voet dwars zetten, de verantwoordelijke minister was volgens sociale media ‘erger dan Hitler’. Enfin, echt hyggelig (gezellig) was het daar in het Hoge Noorden toen niet. De eerste die zijn aanvraag tot scheiden klaar had, was dus Troms og Finnmark. Maar kijk, de stad Alta, centrumstad van het oude Finnmark, pleitte nu voor het behoud van de eengemaakte provincie, en als dat niet kon, dan wilde ze eigenlijk liever bij Troms. Wéér debatten en volksraadplegingen, en uiteindelijk stemde 50,06 procent van de inwoners van Alta dan toch om in Finnmark te blijven. Krapper kan een meerderheid niet zijn, maar de beslissing was genomen.
En wat moet dat allemaal kosten? Minister van Financiën Trygve Slagsvold Vedum en zijn collega Sigbjørn Gjelsvik van Gemeentezaken hadden gul verkondigd dat ‘zij’ de kosten zouden dragen, maar ondertussen zijn ze wat teruggekrabbeld; ze willen wel bijdragen maar niet voor alles opdraaien. In oktober bleek dat in het staatsbudget voor 2023 200 miljoen kronen (deel maar door tien voor euro) was ingeschreven voor de afwikkeling van de splitsingen. Naar schatting 600 miljoen te weinig. Daar zijn veel mensen zo van geschrokken dat ze zich ineens afvragen of ze de fusies echt wel terug willen draaien. Nieuwssites doen schamper over bordjes met gemeente- en provincienamen die handenvol geld gekost hebben, nog niet eens allemaal vervangen zijn en nu al niet meer deugen.
Op gemeentelijk niveau is er voorlopig nog maar één defusie goedgekeurd, die van Ålesund en Haram, maar in bijvoorbeeld Groot Kristiansand komt er dit najaar samen met de gemeenteraadsverkiezingen een volksraadpleging, dik tegen de zin van de oorspronkelijke gemeente Kristiansand. Die wil niet scheiden, maar Søgne en Songdalen zitten te popelen om weer op eigen benen te staan. U ziet, mogelijkheden in overvloed voor nieuwe vraagkaartjes in de volgende editie van Norge rundt. Maar als we echt mee willen zijn, kopen we gewoon nu een doos en over een paar jaar weer een. Lang niet zo duur als het echte werk, en het dwingt ons tot nadenken. —
Nora Van Meeuwen is columnist van Lokaal | Beeld Freepik
Voor Lokaal 03 | 2023
