Kinderopvang: Duurzame jobs in opvang en begeleiding van schoolgaande kinderen

Beide functies samenvoegen in de combinatiefunctie ‘kinderbegeleider in kleuteronderwijs en opvang’ is interessant voor kinderen, ouders én medewerkers. Het speelt ook in op het streven van lokale besturen naar sterkere samenwerking tussen kinderopvang en onderwijs. Ook het nieuwe decreet Buitenschoolse Opvang en Activiteiten zet lokale besturen aan om daar opnieuw over na te denken: hoe kunnen we door te gaan samenwerken de tijd voor jonge kinderen – en in het bijzonder kleuters – voor en na de schooltijd zo degelijk mogelijk organiseren?

Concreet werkt een kinderbegeleider in kleuteronderwijs en opvang zowel in de buitenschoolse (kleuter-) opvang als in de kleuterschool. In de klas werkt de kinderbegeleider op evenwaardige basis samen met de kleuterleerkracht. In beide omgevingen vervullen kinderbegeleiders in kleuteronderwijs en opvang een brede pedagogische functie. Zij dragen bij aan het welbevinden, de betrokkenheid, het speelplezier en de ontwikkeling van kleuters. De kinderbegeleiders verzorgen zachte overgangen tussen thuis, de opvang, de school en de buurt en werken nauw samen met collega’s uit opvang en onderwijs.

Zowel de brede pedagogische taak van de kinderbegeleider als de evenwaardige samenwerking tussen kinderbegeleiders en leerkrachten zijn de rode draad in de educare-benadering. Educare vertrekt vanuit een brede kijk op de ontwikkeling van jonge kinderen, waarbij zorgen (care) en leren (education) evenwaardig en niet van elkaar gescheiden zijn en kinderbegeleiders en leraren samen instaan voor zorgen, spelen en leren. Zorgen is dus geen exclusieve taak van de kinderbegeleider, net zomin als leren een exclusieve taak van de leerkracht is.

Drie proeftuinen experimenteerden met de functie kinderbegeleider in kleuteronderwijs en opvang. In Gent werken de stedelijke basisschool Klaverdries en STIBO Klaverdries al langere tijd samen. Ze delen ook één locatie. Kinderbegeleiders die in een Stedelijk Initiatief voor Buitenschoolse Opvang (kortweg STIBO) werken, hebben een aansluitend uurrooster. De Klaverdries grijpt dit aan om tijdens het DuJo-project de samenwerking tussen kinderbegeleiders en kleuterleerkrachten tijdens schooltijd verder op te bouwen. In Evergem organiseert het lokale bestuur buitenschoolse opvang in de verschillende Evergemse basisscholen. Samen met basisschool De Kleine Prins experimenteerde de gemeente Evergem gedurende een schooljaar met de combinatiefunctie.

Een kinderbegeleider van de buitenschoolse opvang in De Kleine Prins werkte meerdere dagen in de week enkele uren mee in de kleuterklas. Het gemeentebestuur sloot hiervoor een uitleenovereenkomst af met basisschool De Kleine Prins. Welzijnsvereniging De Blauwe Lelie ten slotte organiseert in Brugge buitenschoolse opvang. In het DuJo-project sloeg het de handen in elkaar met basisschool OLVA De Meersen. Twee kinderbegeleiders vulden hun contract als kinderbegeleider bij De Blauwe Lelie aan met een baan als kinderverzorger in OLVA De Meersen. De betrokken leidinggevenden overlegden regelmatig met elkaar om beide deeltijdse jobs zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen en een gezamenlijke visie te ontwikkelen op de invulling van de combinatiejob.

‘De extra uren waren heel welkom,’ zo merkt een kinderbegeleider op. De combinatiefunctie kan inderdaad bijdragen aan meer werkbaar werk voor kinderbegeleiders in (kleuter-) opvang en kleuteronderwijs. Lokale besturen die zelf buitenschoolse opvang organiseren, worstelen vaak met het vinden en houden van geschikte begeleiders. De huidige krapte op de arbeidsmarkt maakt dit nog moeilijker. De ‘gebroken’ diensten en deeltijdse contracten spelen hierin een belangrijke rol. Een tewerkstellingsbreuk van 60% is voor de meeste werknemers vaak het minimum. Heel wat werknemers zoeken een voltijdse baan. Kinderverzorgers in het kleuteronderwijs hebben op hun beurt vaak een urenpakket dat versnipperd is over meerdere scholen. Dat bemoeilijkt de ontwikkeling van een goede relatie met kinderen, ouders en collega’s. De combinatiefunctie kan dus bijdragen aan een aantrekkelijker urenpakket op één locatie. Een aantrekkelijk urenpakket in elkaar puzzelen blijft wel een uitdaging.

‘Ik kreeg de kans om me te ontplooien, dat geeft een positief gevoel,’ horen we een andere kinderbegeleider zeggen. De combinatiefunctie verrijkt het werk van de kinderbegeleider inhoudelijk. Een belangrijke voorwaarde is dat de kinderbegeleider de kans krijgt om een brede pedagogische functie te vervullen en daar ook goede ondersteuning bij krijgt. Kleuterleraars wijzen er van hun kant op dat een combinatiefunctie meer continuïteit voor kleuters en hun ouders creëert. Jonge kinderen van tweeënhalf jaar hebben die continuïteit en een voorspelbare omgeving met vertrouwde gezichten nodig om zich veilig te voelen. ‘De kinderbegeleider zal vlugger zeggen dat een kindje wat moe is binnengekomen of het moeilijk heeft met afscheid nemen,’ meldt een kleuterleraar. ‘Je hebt direct meer informatie, het verbetert ook de communicatie met de ouders.’ De betere samenwerking en informatie-uitwisseling helpt ook kleuterleraren en kinderbegeleiders in hun werk. ‘Je kunt makkelijker afstemmen op elkaar, door meer met elkaar te werken en samen te staan,’ merkt nog een kleuterleraar op.

Afhankelijk van de lokale mogelijkheden en met een gezonde portie creativiteit en enthousiasme kun je vandaag al een com bi n at ief u nc t ie organiseren. Maar de ideale formule om die in te richten bestaat helaas nog niet. Volgende vier beleidsacties zijn daarom nodig.

Ontwikkel één visie over het beroep van kinderbegeleider in kinderopvang en kleuteronderwijs; definieer onder meer de opdracht, competenties en opleidingsvereisten. Creëer gelijkwaardige arbeidsvoorwaarden voor kinderbegeleiders in kinderopvang en onderwijs. Formuleer oplossingen voor de knelpunten die verbonden zijn aan de verschillende contractmogelijkheden om een combinatiefunctie te realiseren. Zo biedt een uitleenovereenkomst tussen een buitenschools opvanginitiatief en een school een kinderbegeleider bijvoorbeeld de kans om onder één contract op beide plaatsen te werken, maar een school kan de uren kinderzorg niet omzetten in werkingsmiddelen om het opvanginitiatief als uitlener te vergoeden voor de inzet van een kinderbegeleider tijdens schooltijd.

Evolueer stap voor stap naar een gedeeld kader voor opvang en onderwijs voor jonge kinderen. Begin met een gezamenlijk standpunt vanuit welzijn en onderwijs over het belang en de voordelen van samenwerking.

Politieke besluitvormers, administraties en andere betrokkenen bij kinderopvang en onderwijs moeten de krachten bundelen om de combinatiefunctie in de toekomst mogelijk en makkelijker te maken. —

Sandra Van der Mespel is projectmedewerker VBJK en Annemie Nouwynck is VVSG-stafmedewerker kinderopvang | Beeld Caroline Boudry
Voor Lokaal 06  | 2023

Meer weten? DuJo is een ESF-project van het Centrum voor Vernieuwing in de Basisvoorzieningen voor Jonge Kinderen (VBJK) waar de VVSG en Arteveldehogeschool als partners mee hun schouders onder zetten. Kijk op vbjk.be (zoek ‘dujo’). Je vindt er een brochure voor de praktijk met informatie, aandachtspunten en bouwstenen voor het realiseren van de combinatiefunctie en een meer uitgebreide toelichting van de beleidsaanbevelingen. Je vindt er ook de DuoDoebox met inspiratiemateriaal over samenwerken aan een zorgzame speel-leeromgeving voor kleuters in opvang en onderwijs.