Bestuur: Eerste stap naar gestroomlijnde bovenlokale samenwerking

Lokale besturen zijn voortdurend op zoek naar hoe ze het best kunnen omgaan met alle oude en nieuwe uitdagingen in hun onderlinge samenhang. Bovenlokaal samenwerken is zeker een mogelijkheid. De vruchten daarvan zagen we bijvoorbeeld al bij de succesvolle vaccinatiecampagne. Die samenwerking moet wel goed worden afgestemd. Afstemming duikt als begrip meer dan eens op in het debat over intergemeentelijke samenwerking en regiovorming, maar hoe moet ze in feite gebeuren?

De uitdagingen waarmee lokale besturen geconfronteerd worden, blijken steeds ingewikkelder. Deze complexiteit uit zich niet enkel in beleidsdomeinen die technisch complexer worden, bijvoorbeeld energiedelen. Ze blijkt ook uit de interdependentie van verschillende thema’s. Een beleidsdomein staat nooit helemaal los van andere. Zo raakt armoedebeleid aan werkgelegenheid, wonen, welzijn, vrijetijdsbeleid enzovoort.

Succes hangt af van de onderlinge samenhang van thema’s maar ook van partners. Lokale besturen staan machteloos tegenover zulke complexere uitdagingen, als ze alles alleen moeten klaren. Ze werken samen met andere lokale besturen, met de Vlaamse of federale overheid, maar gaan ook vaak partnerschappen aan met allerlei middenveldpartners. Om deze partnerschappen zo goed mogelijk in te zetten helpt het als de werkingsgebieden van deze verschillende partners op elkaar zijn afgestemd. We maken hier graag nog een kanttekening bij: het helpt natuurlijk ook als de inhoud en de spelregels van de verschillende partners op elkaar afgestemd zijn.

In de praktijk zie je dat organisaties wel de krachten willen bundelen om een concreet probleem op te lossen, maar dat ze al te vaak op drempels van regelgeving en subsidiekaders stoten die de samenwerking moeilijk en soms onmogelijk maken. Regelgeving en subsidiekaders van Vlaamse en federale oorsprong creëerden de afgelopen decennia telkens weer andere afbakeningen en samenwerkingsvormen. Het resultaat is een onoverzichtelijk kluwen, waarop lokale besturen de greep dreigen te verliezen. Afstemming betekent dat je het samenwerkingslandschap voor lokale besturen zo overzichtelijk en coherent mogelijk maakt. Dat is geen doel op zich, maar de voorwaarde om tot sterk en geïntegreerd regionaal beleid te komen, aangestuurd door lokale besturen.

Op 1 april keurde de Vlaamse regering een voorontwerp van regiodecreet goed. Hierin staan ook spelregels die de Vlaamse regering aan de lokale besturen oplegt om ‘regioconform’ te werken. Lokale besturen zullen hun intergemeentelijke samenwerkingsverbanden met rechtspersoonlijkheid tegen 2031 aan de referentieregio moeten aanpassen. Naast deze verplichte afstemming is er ook de door Vlaanderen gestimuleerde afstemming. Voor nogal wat subsidiestromen hanteert Vlaanderen een bepaald schaalvoordeel of samenwerking met een aantal besturen als voorwaarde. Deze gestimuleerde samenwerking zal de Vlaamse overheid tijdens deze legislatuur aanpassen aan de referentieregio’s. Het gaat dan over bijvoorbeeld regie in sociale economie, energiehuizen of intergemeentelijke samenwerking binnen het bovenlokaal cultuurdecreet.

Om lokale besturen te helpen het afstemmingsproces voor te bereiden ontwikkelde Labo Regiovorming een inventaris voor de lokale besturen en de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. De huidige situatie in kaart brengen is immers de eerste stap om te kunnen afstemmen. Via deze inventaris krijg je toegang tot drie documenten. Ten eerste stelden we een document op waarin we het Vlaamse kader in opbouw toelichten. We baseerden ons hiervoor op de kadernota’s van 12 maart 2021 en 4 februari 2022, en op het voorontwerp van regiodecreet van 1 april 2022. We leggen daarbij de nadruk op de impact voor lokale besturen en hun samenwerkingsverbanden. Ten tweede vind je per lokaal bestuur een overzicht terug van de samenwerkingsverbanden van onderuit, maar ook de Vlaams gestimuleerde, de Vlaams en de federaal opgelegde samenwerkingsverbanden. Dat document geeft dus weer van welke samenwerkingsverbanden jouw lokale bestuur deel uitmaakt. Ten derde hebben we een gelijkaardig overzicht opgesteld per referentieregio.

Als tweede stap brengen we een dialoog over afstemming op regionaal niveau op gang: wat wil je als referentieregio bereiken met de verplichte afstemming, de gestimuleerde en de gewenste afstemming? Het burgemeestersoverleg kan hiervoor het forum zijn, maar het overleg van algemeen directeurs, een overleg van vakschepenen, input van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden levert ook nuttige informatie. Aangezien de puzzel complex is en met verschillende timings rekening moet houden, moedigen we de lokale besturen graag aan niet te wachten om in regionale dialoog te treden en een gezamenlijke visie te verkennen. Labo Regiovorming ondersteunt ze daar graag bij. —

Peter Hautekiet is VVSG-stafmedewerker Labo Regiovorming en Eliene Rycken is VVSG-projectmedewerker communicatie en kennisdeling
Voor Lokaal 07-08 | 2022