Opinie: Een integere overheid is nooit een verworvenheid

Het is een schoolvoorbeeld van corruptie: publieke mandatarissen die met grote sommen cash geld worden beïnvloed. Integriteitsschendingen kunnen zich helaas op alle bestuursniveaus voordoen, zowel op politiek als op ambtelijk niveau. Ze zijn ook niet altijd zo zwart-wit als het voorbeeld in het Europees Parlement. Tussen integer handelen en manifeste corruptie ligt een grote grijze zone. Er zijn net zo goed situaties denkbaar waarbij mensen zich helemaal niet bewust zijn van niet-integer handelen.

Op wereldschaal bekeken leven we gelukkig in een land met relatief weinig corruptie. In de Corruption Perceptions Index 2022 staat België op de 18de plaats gerangschikt in een lijst met 180 landen. Dat relatief goede nieuws moeten we meteen ook nuanceren: België is de afgelopen jaren (lichtjes) achteruitgegaan in de rangschikking. In het compliance report 2022 van de GRECO (Group of States against Corruption) lezen we dan weer dat België twee van de 22 aanbevelingen heeft doorgevoerd die de GRECO in 2019 formuleerde. De belangrijke les die we hieruit kunnen trekken, is dat een integere overheid nooit een verworvenheid is. We moeten erop blijven inzetten.

Een overheid beschikt over machtsmiddelen die in de private sector niet bestaan. Dit maakt werken aan integriteit net in de publieke sector van cruciaal belang. Hoe vermijden we dat die machtsmiddelen niet voor de juiste doeleinden worden ingezet? Hoe vermijden we dat een ambtenaar of een politicus een bepaalde beslissing neemt vanuit andere motieven dan het algemeen belang? Vaak ontstaan er situaties waarin het voor betrokkenen ook niet duidelijk is wat de juiste – integere – handelswijze nu precies is. In deze editie van Lokaal gaan Heidi Paesen en Sofie Hennau dieper in op het nut en de noodzaak van een integriteitsbeleid. Een goede deontologische code is daarbij een noodzakelijke maar onvoldoende voorwaarde. Integriteit moet beleefd en doorleefd worden in een organisatie. Voortdurende sensibilisering, het topmanagement dat achter het integriteitsbeleid staat en de mogelijkheid om integriteitsschendingen bespreekbaar te maken, zijn maar enkele voorbeelden van hoe een integriteitsbeleid in de praktijk handen en voeten krijgt.

Laten we vooral ook even stilstaan bij de impact die integriteitsschendingen hebben op de publieke opinie. Ze doen het vertrouwen van burgers in de politiek en in de overheid fors dalen. Overigens niet alleen ten aanzien van het specifieke bestuur waar de integriteitsschending zich voordeed. Dit betekent dat we – in het bijzonder in tijden waarin polarisatie en gevoelens van antipolitiek hand over hand toenemen – in de publieke sector, op alle bestuursniveaus, een gezamenlijke verantwoordelijkheid dragen om aan integriteit te (blijven) werken.

De VVSG blijft het belang van integriteit benadrukken. In onze vormingen voor zowel ambtenaren als politici hebben we een aanbod over integriteit, we werken modellen voor de deontologische code uit en onderhouden een lerend netwerk voor integriteitscoördinatoren. Daarnaast organiseren we ook een reflectiekamer integriteit. Daarmee willen we zowel politici als medewerkers met een integriteitsvraag met raad bijstaan. —

Kris Snijkers is algemeen directeur van de VVSG
Beeld Stefan Dewickere
Voor Lokaal 01 | 2023