Nieuwe infrastructuur Een valleipark, goed voor mens en natuur

Als groenste centrumstad van Vlaanderen wil Genk de ongekende, weelderige groenpercelen aan de achterkanten van de wijken omvormen tot een heus stadspark.

De Stiemervallei is een wat verscholen beekvallei die de vijf Genkse wijken Waterschei, Winterslag, Bret, Termien en het centrum verbindt. De vallei bruist van het leven en herbergt prachtige stukjes natuur aan het water. Ook vind je er verrassende erfgoedelementen. Toch is het voor vele Genkenaren een onbekende plek, waar ze vooral met de auto passeren. Enkel omwonenden komen in de vallei voor een wandeling of een ritje met de fiets, maar er was lange tijd weinig ruimte voor ontmoeting. Daarnaast kampen de valleigronden rond de Stiemerbeek met verdroging en stroomafwaarts ontstaan er bij hevige regenval overstromingen. Dat is een rechtstreeks gevolg van de kanalisering van de beek in de tweede helft van de vorige eeuw en de plaatsing van een grote collector (of verzamelriool) die rioolwater naar het zuiveringsstation voert.

Het herstel van de Stiemerbeek als groen-blauwe ruggengraat is al langer een prioriteit voor de stad. In 2004 werd de vallei erkend als natuurreservaat. De plannen om het gebied af te schermen evolueerden in de loop der jaren naar een klimaatadaptief natuurgebied dat sterk verweven is met het stedelijk landschap. Het masterplan voor de Stiemervallei biedt inmiddels een flexibel ruimtelijk kader voor een stapsgewijze transformatie van het valleipark. Het moet de omgeving in de toekomst wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Het proces is nog in volle ontwikkeling, maar de stad en haar inwoners plukken nu al de vruchten van de eerste realisaties.

De Tuinen van Waterschei is een van de topprojecten in het Stiemerprogramma en kon in de herfst van 2022 zelfs rekenen op koninklijk bezoek. Een van de basisideeën is om al het zuivere water uit dit gebied te leiden naar een parallelle beek naast de huidige gekanaliseerde Stiemer. Al blijft er ook een soort overflow-functie behouden voor het rioleringssysteem. De zuivere beek kan veel betekenen voor de biodiversiteit in het gebied. In het langgerekte lint dat het natuurreservaat vandaag is, komt een lineaire tuin. In de zones waar het reservaat het smalst is kunnen mensen genieten van het gebied met bijvoorbeeld een uitkijkplatform, trapjes naar het water en picknickplaatsen. Tot slot zet het project in op een sterkere verbinding tussen de vallei en de stad.

Veel aandacht gaat uit naar de waterproblematiek. In het volledige valleigebied van de Stiemer komen er onthardings- en waterregulerende maatregelen om de natuurlijke vallei- en waterdynamiek te herstellen. Hierdoor kan de vallei haar sponsfunctie beter vervullen, zodat er meer water beschikbaar is in droge periodes. Het transformatieproject moet ook met natuurgebaseerde oplossingen verhinderen dat een wijk in de vallei onder water loopt. Om het overstortprobleem van de riolering naar de Stiemer terug te dringen worden SUD’s, Sustainable Draining Systems, aangelegd. Het voorontwerp voor de Tuinen van Waterschei is intussen klaar en het wordt weldra voorgesteld aan de buurt. De effectieve uitvoering is eind 2023 gepland.

Genkenaren kunnen nu al terecht in de StiemerHUB, een tijdelijk laboratorium met experimenteerruimte aan een van de valleiranden van de Stiemer, waar je de interactie tussen mens en natuur echt voelt. De HUB geeft gedurende drie jaar aandacht aan het Stiemerprogramma. Het is een plek waar inwoners bijleren over de natuur en hoe we die kunnen leren beschermen. Het programma brengt ook meer leven in Waterschei, als een bron voor cultuur-natuurontwikkeling aan de Stiemer.

Een parel die ondertussen niet meer verborgen ligt is de Slagmolen, een ander project van het Stiemerprogramma. Vanuit het centrum van Genk kun je sinds 2019 via de Stiemervallei makkelijk te voet naar de Slagmolen. Bij de heraanleg van de omgeving van de molen ligt de nadruk op het bewaren en versterken van de ecologische maar ook recreatieve en erfgoedwaarde. De straat wordt heraangelegd met meer ruimte voor natuur en water en met prioriteit voor traag verkeer. De riolering wordt heraangelegd om het regenwater er zoveel mogelijk uit te halen en naar het natuurgebied De Maten te brengen. Door de heraanleg van de directe omgeving van de Slagmolen zal een veel duidelijkere verbinding tot stand komen tussen de natuur uit de Stiemervallei en De Maten, zodat er een zichtbare groen-blauwe as ontstaat. Deze ruimte wordt ingericht als publieke ruimte, waarbij beleving voor buurtbewoners en bezoekers centraal staat.

Momenteel wordt gewerkt aan het voorontwerp, waarvoor gezien de complexe situatie extra hydrologische studies vereist waren.

De transformatie van de Stiemervallei illustreert mooi dat er geen harde keuze hoeft te zijn tussen mens en natuur. Het betekent voor de stad Genk een echte opstap richting klimaatgerichte wijken met een hoog socio-economisch aspect. —

Katrien Gordts is redacteur Lokaal
Mien Quartier is projectleider Sociale Innovatie Stiemervallei
Beelden Stefan Dewickere en GF
Voor Lokaal 01 | 2023