Nieuwe infrastructuur: Park Spoor Essen: traag groeien

Tot dertig jaar geleden vormde Essen een belangrijke grensovergang met onze noorderburen. Het douaneverleden maakt ook nu nog deel uit van de identiteit van de gemeente. Veel Essenaren werkten immers in de douaneloods of de quarantainestallen. Bovendien bevinden deze beschermde gebouwen zich, net als het oude stationsgebouw, op een boogscheut van het centrum. Vanwege deze gunstige ligging, het monumentale karakter en de historische waarde van de gebouwen vatte de gemeente het plan op om de hele site nieuw leven in te blazen.

In 2010 kwamen de douaneloods en de omliggende spoorweggronden in handen van de gemeente Essen. De loods van meer dan 2000 m² in Vlaamse neorenaissance uit 1902 deed vroeger dienst als rangeerstation om goederen te controleren die over de Nederlandse grens kwamen. De loods zelf – tot dan eigendom van de NMBS – was helemaal vervallen en er bestond al een proces-verbaal voor verwaarlozing van een beschermd monument. Essen ging meteen aan de slag voor wat een lang voorbereidend administratief traject zou worden.

Om het beschermde monument in ere te herstellen en het een nieuwe gepaste bestemming te geven schakelde de gemeente de hulp in van de landschapsvereniging Kempens Landschap. Dit is een vzw opgericht op initiatief van de provincie Antwerpen en een veertigtal gemeentebesturen. Kempens Landschap doorliep eerder al succesvolle gelijkaardige trajecten en adviseert aangesloten gemeentebesturen ondertussen vanuit deze opgebouwde ervaring. De loods was ook een demonstratieproject in het Interreg Vlaanderen-Nederland-project DEMI MORE waarin onderzocht werd hoe monumenten duurzamer gemaakt kunnen worden.

Plus Office Architects tekende het beheersplan uit voor de herontwikkeling van de hele stationsomgeving. Het project kreeg als titel ‘slow growth’. Met een traag ontwikkelingsplan wilden de ontwerpers de omgeving de kans geven om zelf zijn gebruikers te definiëren en te creëren. In dit plan verbindt een lineair park de verschillende rangeergebouwen – het station, de douaneloods en de quarantainestallen – en de verschillende zones die bestemd zijn voor ontwikkeling (zoals wonen, kantoren, cultuur). Een van de basiselementen van de toekomstige ontwikkeling was de renovatie van de oude douaneloods.

De grondige renovatie van de loods liep van 2018 tot 2020. Ook daarvoor volgde de ontwerpvisie het slow growth-principe. Stapsgewijs evolueerde het ontwerp van een casco-restauratie met basisvoorzieningen tot de definitieve bestemming: een educatief techniekpark voor jongeren. aNNo architecten bestendigde de circulaire eigenschappen van het complex en ging nog een stap verder met state-of-the-art groene energietechnieken. Blikvanger in de gigantische loods is de hoogtechnologische lichtstraat van 800 m² transparante PV-panelen. Deze ultra-innovatieve zonnepanelen laten licht door en wekken tegelijkertijd energie op. Maar vóór de realisatie van al dit moois was er een grondige hygrothermische studie nodig om vroegtijdig verval tegen te gaan. Achilleshiel was immers de stabiliteit van het gebouw. Enerzijds moeten de panelen voldoende licht doorlaten, anderzijds mag de onderliggende historische staalstructuur niet verhitten. Maatwerkoplossingen maken de nodige bekabeling onzichtbaar voor het blote oog. De lichtstraat bleef trouwens niet onopgemerkt en won tal van prijzen.

Voor de uitbating van het gebouw deed de gemeente Essen een oproep aan privépartners. Ze selecteerde uiteindelijk Robotland. Kinderen en jongeren maken er op een educatieve maar speelse wijze kennis met de meest innovatieve transport- en robottechnieken van dit moment. Robotland kreeg het gebouw in erfpacht voor de komende 53 jaar en betaalt hiervoor een concessievergoeding aan de gemeente. De activiteiten moeten bovendien ten goede komen aan de Essense gemeenschap. Zo kunnen scholen gebruik maken van een fablab waar leerlingen hun opleiding vervolledigen. Het plein tegenover de loods zal in de toekomst dienst doen voor evenementen en concerten.

Op 200 meter van de douaneloods bevinden zich de oude quarantainestallen. Die kregen eerder al een nieuwe bestemming tot een bed & breakfast, een herberg en een cohousingproject. Tegenover de stallen heeft de gemeente een ecologische samentuin met 48 tuinen. Met dit project krijgen inwoners die geen of maar een kleine eigen tuin hebben, de mogelijkheid om groenten te kweken.

Rest tot slot nog het nabijgelegen mooie stationsgebouw. Dat is al langer veel te groot om enkel als station dienst te doen. De gemeente is in gesprek met de NMBS om er in de toekomst het politiekantoor te vestigen. —

Katrien Gordts is redacteur van Lokaal
Voor Lokaal 10 | 2022