Cultuur: Cultuur voor mentaal welzijn

In de zomer van 2022 waren de verlaagde Leieboorden vlak bij de Broeltorens in Kortrijk het decor voor de spektakelmusical 1302. De vijftien voorstellingen trokken ruim 11.000 toeschouwers. De vzw Musical 1302, die steunde op het Kortrijkse cultuurweefsel, bracht een cast bijeen van honderd acteurs/zangers, ondersteund door twintig muzikanten van het conservatorium. Cultuurprofessionals stonden in voor begeleiding.

Verder waren er veel vrijwilligers betrokken bij de logistieke en praktische organisatie. Er werden hechte banden gesmeed tussen wie meedeed en tussen de deelnemende verenigingen, de musical bracht een en ander teweeg in de stad. Axel Ronse, schepen bevoegd voor cultuur: ‘Het idee om te kandideren voor culturele hoofdstad van Europa stond in ons bestuursakkoord, de unieke ervaring van de musical en de feedback van verenigingen en inwoners was voor het bestuur een extra stimulans om te kandideren.

De titel van culturele hoofdstad gaat al lang niet meer over grootse en prestigieuze evenementen en infrastructuurprojecten. Het gaat vooral over het creëren van een dynamiek in de stad, het versterken van het sociale weefsel, het inspireren van andere steden op basis van actuele thema’s, en uiteraard de artistieke invulling. Kijk naar Leeuwarden dat rond het thema samenleven een fantastisch traject opzette of naar Mons dat de technologische innovatie belichtte. Wij hebben voor het thema mentaal welzijn gekozen. Dat belangt de hele samenleving aan en wordt steeds meer bespreekbaar.

Het is ook zeer aan de orde in onze regio die een hoge werkzaamheidsgraad heeft, maar waar de keerzijde van de medaille de vele burn-outs zijn. Ook het suïcidecijfer ligt hoog in de streek. En er is behoorlijk wat eenzaamheid. Cultuur is, samen met sport, de manier bij uitstek om mentaal welzijn nog prominenter op de agenda te zetten en om tegelijkertijd mensen bij elkaar te brengen, te verbinden, te enthousiasmeren, fier te doen zijn op hun stad. Cultuur draait altijd om verbeelding, dat is de rode draad, en verbeelding is dé manier om maatschappelijk relevante thema’s te behandelen. Cultuur is een universele taal die iedereen kan aanspreken en de verschillende werelden van welzijn, economie, onderwijs verbindt. Ze is dus van immens belang voor een stad.’

Tom Hillewaere, die het musicalspektakel 1302 coördineerde, is door de stad aangesteld als projectleider voor de kandidatuur voor culturele hoofdstad. Hij gelooft heel sterk in de preventieve kracht van cultuur. ‘We kennen allemaal de curatieve insteek zoals muziek- of danstherapie om mentale problemen te tackelen, maar cultuur kan ook een soort preventief voorschrift zijn. We moeten niet wachten tot mensen zich uitgesloten voelen. Als we zoveel mogelijk mensen bij de stad betrekken, door middel van cultuur, kunnen we de algemene geluksfactor gevoelig verhogen.’

Momenteel is hij aan een ronde langs alle verenigingen in Kortrijk bezig. ‘Ik dacht dat ik veel organisaties en initiatieven kende, maar nog elke dag leer ik er nieuwe kennen. Ik verdiep me uiteraard ook in het thema mentaal welzijn en ga langs bij de partners die daarmee bezig zijn. Onlangs was ik bijvoorbeeld op bezoek in het AZ Groeninge om er met directie en medewerkers te praten. Elke ontmoeting levert me telkens drie, vier mogelijke sporen op.’ Intussen lopen er ook zogenaamde Durf-lunches, een soort proeftuinen waar drie vragen centraal staan: wat is mentaal welzijn; wat kan cultuur daarin betekenen; wat kan dat in Kortrijk inhouden? Voorlopig brengen daar vooral medewerkers van de stad en cultuurprofessionals hun kennis en netwerk in, maar het is de bedoeling om er ook geïnteresseerde burgers bij te halen en ook naar de deelgemeenten te gaan.

Schepen Ronse spreekt over de anarchistische fase: ‘Nu gaat het nog wat alle kanten uit en dat is goed. Laat de ideeën maar opborrelen. De stad zet dit traject wel in gang, maar wij moeten het niet invullen of aansturen, onze taak is ondersteunen en faciliteren. We willen een traject en projecten die midden in de samenleving en midden in de verenigingen staan. Natuurlijk zullen er ook professionele actoren en hun initiatieven ingepast worden. Zij zijn trouwens al langer bezig met mentaal welzijn, denk aan het project caring = sharing omtrent zorg en empathie. Maar de body van het programma zal van de niet-professionelen komen.’

In het najaar van 2023 of het voorjaar van 2024 komt de oproep voor kandidaat-culturele hoofdsteden 2030, tien maanden later wordt het eerste bidbook verwacht. Tegen dan moet het verhaal dat Kortrijk wil brengen, meer vastigheid en consistentie krijgen en moeten ook de lijnen van de managementstructuur uitgetekend zijn. Het belangrijkste voor schepen Axel Ronse is dat elke Kortrijkzaan tegen dan mee is in het verhaal. ‘De personen die ons dossier zullen beoordelen, gaan ook de straat op om te horen in hoeverre de inwoners op de hoogte zijn van de kandidatuur en voeling hebben met het thema. Dit moet dus absoluut een gedragen verhaal worden en ik ben er zeker van dat dit kan lukken.

De titel van culturele hoofdstad zal misschien niet iedereen aanspreken, maar als je zegt dat je het mentaal welzijn wilt verhogen, dan voelt iedereen dat het ook over hem kan gaan. Het is hoe dan ook de bedoeling om door te gaan tot 2030, of we nu culturele hoofdstad worden of niet. Mentaal welzijn is te belangrijk, een stad moet daar werk van maken. De manier waarop we dat doen, onder meer via cultuur, zal mee de toekomstige groei van de stad bepalen. Je ziet dat kleinere centrumsteden zoals Kortrijk, Mechelen of Oostende in de lift zitten, ze zijn de voorbije jaren veel aantrekkelijker geworden voor jonge mensen, niet alleen om er te werken maar ook om er te wonen en te leven. Infrastructuur en de hardere sectoren springen het meest in het oog als je zoekt naar een verklaring.

Maar ik ben er rotsvast van overtuigd dat cultuur in belangrijke mate die aantrekkingskracht mee bepaalt en de innovatie stimuleert.’ De schepen kijkt overigens verder dan de stadsgrenzen en wil de kandidatuur graag verstevigen door samen te werken met alle gemeenten in de regio Zuid-West-Vlaanderen. Sommige lokale besturen en organisaties hebben al aangeklopt bij Kortrijk met de vraag om mee te doen, precies omwille van het brede en overal relevante thema. ‘Een centrumstad als Kortrijk kan de trekker zijn om de hele regio mee te nemen in dit boeiende en belangrijke avontuur,’ besluit Tom Hillewaere. —

Bart Van Moerkerke is redacteur Lokaal
Voor Lokaal 04 | 2023