Gezond wonen: Verbouwen voor de toekomst

Gent kende in 2012 al een serieuze wooncrisis, gedomineerd door het grote gebrek aan behoorlijke woningen. Daarom zette de stad in dat jaar de taskforce Wonen op. Vanaf 2014 konden noodkopers in het project ‘Dampoort Knapt Op’ terecht bij een rollend fonds. Voor de renovaties werkten het OCMW en de stad Gent samen met Domus Mundi. In het begin wilde deze vzw vooral ecologisch verantwoord verbouwen, maar gaandeweg groeide het besef dat de sociale sector op zoek is naar bouwtechnische expertise. Daarom kiest ze expliciet om woningen van slechte kwaliteit waarin maatschappelijk kwetsbare mensen wonen, te verbeteren. Daarbij komt de aandacht voor gezondheid almaar meer op de voorgrond.

Architect Alexis Versele is voorzitter van Domus Mundi, in ‘Dampoort Knapt Op’ zag hij de drie pijlers scherp: ‘De wil bestaat om het woonaanbod van maatschappelijk kwetsbare groepen, zowel huurders als eigenaars, te vergroten. Daarnaast groeit het belang van begeleiding bij wijkrenovaties in stadsvernieuwingsprojecten. Ten derde is er, in de zoektocht naar goede en betaalbare aannemers, de wil om de doelgroep zelf actief bij de werkzaamheden te betrekken. Uit dit laatste groeide het aannemersbedrijf Rewind cvso dat ex-gedetineerden en werknemers uit maatwerkbedrijven aanwerft met de bedoeling ze op termijn te laten doorstromen naar het normale economisch circuit in de bouw.’

Alexis Versele werkt samen met Hilde Maelsaf, een sociologe van AP Hogeschool in Antwerpen. Samen besteden ze aandacht aan gezondheid en sociaal welzijn, zonder ooit de bouwtechnische expertise uit het oog te verliezen. Hun bijbel is de publicatie Renovatie op doktersvoorschrift van het kenniscentrum Isos.

Ben Bleys, projectmedewerker bij Domus Mundi, steekt samen met andere medewerkers bij Domus Mundi de handen uit de mouwen bij ‘Gent knapt op’. Met Europese subsidies en de ondersteuning van de stad Gent renoveren Domus Mundi, Samenlevingsopbouw en Sivi vzw (vereniging waar armen het woord nemen) samen 88 huizen op drie jaar tijd. Het gaat hierbij vooral om noodeigenaars. Dit zijn kwetsbare eigenaars die door een gebrek aan kennis, geld of netwerk noodzakelijke renovaties niet kunnen uitvoeren.

Per woning wordt een team samengesteld met een technisch en een sociaal begeleider. De sociale begeleiding ondersteunt de bewoners op het gebied van papieren, rechten en dergelijke. Daarnaast komen de bewoners maandelijks samen om hun ervaringen te delen. ‘Deze psychosociale ondersteuning is doorslaggevend,’ zegt Ben Bleys. ‘Op deze manier houden we goed zicht op onzekerheden of moeilijkheden om rekening mee te houden. Stap voor stap kan de renovatie voortgezet worden.’ Met deze gecoördineerde werkwijze kunnen vaak moeilijke verbouwingen tot een goed einde komen.

De gezondheidsimpact van renovaties in kaart brengen is moeilijk. Vanuit bouwkundig oogpunt wordt de Vlaamse Wooncode als startpunt genomen. ‘In ons renovatieproject “Dampoort knapt op” had honderd procent van de woningen vochtproblemen, zeventig procent van de bewoners liep gevaar op CO-intoxicatie, zestig procent op elektrocutie. Door de woningen te renoveren namen we die risico’s weg,’ zegt Alexis Versele.

Deze indicatoren zijn vrij eenvoudig te meten. Maar gezondheid gaat over meer, ze gaat ook over levenskwaliteit. De stress van een slechte woning kan de mentale gezondheid ernstig belasten. De positieve langetermijneffecten van renovatie zijn niet eenvoudig te meten. Alexis Versele: ‘Daarom proberen we nu met een onderzoeksgroep van KU Leuven, UGent en AP Hogeschool de impact te monitoren. Het is een multidisciplinair team dat ook de maatschappelijke kosten van goed/slecht wonen probeert te vertalen. Door huizen gezonder te maken zullen ook de bewoners gezonder zijn. En dat resulteert in minder ziektekosten voor de maatschappij.’

Ben Bleys: ‘Veel technische indicatoren zijn objectief te meten. Dat doen we dan ook vóór, tijdens en na de renovatiewerken. Daarnaast is er ook het subjectieve aspect, wij merken het verschil duidelijk. Noem het een soort ontvoogdingsproces, omdat er een pak stress bij de mensen wegvalt. De levenskwaliteit stijgt doordat ze beter en gezonder kunnen leven.’

Ook voor de kinderen in gezinswoningen is de impact van een renovatie groot. Wanneer er bijvoorbeeld aparte kamers gecreëerd worden, waar kinderen veilig en goed kunnen studeren. ‘Zo helpen we hen aan een leefbaarder huis,’ zegt Hilde Maelsaf. ‘Dat heeft een enorme invloed op hun toekomst en helpt hen op lange termijn om betere kansen te verwerven in de maatschappij.’ Door deze meer subjectieve parameters te monitoren en beter in kaart te brengen kan gezondheid als economisch gegeven scherper berekend worden. De maatschappelijke winst van goed wonen trekt overheden over de streep om te investeren in degelijke woningen.

Domus Mundi slaagt erin oplossingen te formuleren voor de complexe problemen waarmee ze te maken krijgen. ‘Door mensen uit de publieke en academische sectoren samen te brengen met het middenveld en de bedrijfswereld kunnen medewerkers nieuwe vaardigheden ontwikkelen,’ zegt Alexis Versele. Het is de enige manier om stappen vooruit te zetten. Elke organisatie deelt dezelfde bekommernis en zoekt samenwerking, terwijl ze haar eigenheid en expertise behoudt. Zichzelf als Domus Mundi toeleggen op het zorgaspect zou nefast zijn, omdat Domus Mundi dan de bouwtechnische corebusiness verliest. ‘Door extern andere expertise aan te trekken slagen we erin grote stappen te zetten en het netwerk en draagvlak te vergroten.’

Zo zijn ouderen een van de doelgroepen binnen ‘Gent knapt op’. Bij de renovatie van hun woning worden alle aanpassingen doorgevoerd die het mogelijk maken zo lang mogelijk thuis te wonen. Het gaat dan over een inloopdouche en extra houvast in de woning. De aannemers en ergotherapeuten staan telkens voor de uitdaging om deze ergonomische aandachtpunten mee te nemen in de renovatieplannen. Zo is elk project een leerproces voor alle betrokkenen. •

Gorik Zelderloo is VVSG-projectmedewerker preventie gezondheidsongelijkheid. Deze tekst kwam tot stand in samenwerking met het Vlaams Instituur Gezond Leven. 
Voor Lokaal 04 | 2021