Gezond wonen: Persoonlijke begeleiding maakt het verschil

Ventileren en verluchten kan de binnenlucht in huis aanzienlijk verbeteren, ongeacht de oorzaak van de vochtproblemen. Natuurlijk moeten de structurele oorzaken weggewerkt worden, maar dat hebben huurders vaak niet zelf in de hand. Vochtproducerende activiteiten kunnen in kwalitatief slechte woningen beter beperkt worden. En het raam moet extra open. Een relatief simpele boodschap, maar hoe zorg je ervoor dat bewoners ze ook echt ter harte nemen? Hoe geef je de effectiefst mogelijke informatie aan maatschappelijk kwetsbare mensen zonder te stigmatiseren?

Als wijkconsulente bij de socialehuisvestingsmaatschappij De Ideale Woning werkt Saar De Wulf aan collectieve problemen in wijken. Onder andere vocht en schimmel in huizen. ‘We kregen veel meldingen, maar de oorzaken bleven onduidelijk. Volgens onze technici lag het niet aan de huizen, maar aan het gedrag van de bewoners. En de bewoners zeiden het tegenovergestelde. Het probleem bleef hangen.’ Via de vzw Samenlevingsopbouw hoorde Saar De Wulf over de woonmeter. Dit handige toestel meet en toont hoe warm en hoe vochtig het in een woning is, ideaal om bewoners te sensibiliseren.

‘Met zo’n woonmeter zien bewoners wanneer de lucht in huis te vochtig is, ongeacht de oorzaak. Ze kunnen dan meteen ingrijpen en extra verluchten.’ Ook de sociale woonmaatschappij Nieuw Dak ziet er de voordelen van in. ‘Het is een handig toestelletje om mensen op een simpele manier hun gedrag duidelijk te maken. Ze zien meteen of ze goed bezig zijn,’ zegt Johan Hilven, verhuisbegeleider. ‘We hebben zelf een woonmeter op kantoor geplaatst en zetten nu sneller een raam open als we zien dat de lucht te vochtig is.’ Maar gewoon maar woonmeters uitdelen aan mensen is niet genoeg. De woonmeter sensibiliseert, maar er moet ook een actie op volgen. De ervaring leert dat begeleiding daarom essentieel is.

Geen flyers of affiches, maar maatwerk ‘We plaatsten de woonmeter in vijftig huizen met vochtproblemen en gingen er telkens langs om uitleg en ook verluchtingstips te geven.’ Die individuele begeleiding was volgens Saar De Wulf echt nodig. ‘Flyers of affiches verspreiden zou niet genoeg zijn. Als je met bewoners spreekt, zie je meteen of ze begrijpen wat ze met de woonmeter moeten doen. We gaven hen een schriftje om de meetresultaten elke dag te noteren.’ Vaak weten mensen niet goed bij welke activiteiten vocht vrijkomt. ‘Ze weten niet hoeveel vocht er in de lucht komt terwijl ze slapen, wanneer ze de was drogen. Ze beseffen niet altijd dat verluchten nodig is,’ zegt Johan Hilven. ‘Maar met een woonmeter zien ze zwart op wit dat de luchtvochtigheid piekt als ze de was drogen.’ Voor Raf van Gompel, team verantwoordelijke op de dienst wijken bewonerszaken bij Nieuw Dak is die bewustwording belangrijk om tot gedragsverandering te komen.

De woonmeter zelf spreekt klare taal, wat eventuele taalbarrières wegwerkt. De vier vuistregels staan er in eenvoudige pictogrammen op. ‘Zo kunnen ook anderstaligen ermee aan de slag,’ zegt Saar De Wulf. ‘Meestal laten we de woonmeter twee maanden in de huizen staan, want dat is genoeg om bewoners bewust te maken. Ze leren zo wanneer ze het raam moeten openzetten.’ Dit loste sommige problemen op, tenzij er echt structurele gebreken aan de woning waren. ‘Je kunt zoveel inzetten op gedragsverandering als je wilt, als het gebouw zelf niet oké is, zal het binnenklimaat nooit optimaal zijn. Dan blijven de problemen. Een aantal van onze huurhuizen zijn verouderd, niet goed geïsoleerd. Die moeten we op termijn renoveren.’

Nieuw Dak ijvert voor een goede thuis en onderstreept het gemeenschappelijk belang daarvan. ‘We willen huurders niet met het belerende vingertje overtuigen dat ze hun gedrag moeten veranderen,’ zegt Raf van Gompel. ‘We profileren ons niet als huisbaas, we benadrukken dat we hen willen ondersteunen in het bouwen aan een gezonde thuis.’ Daarvoor werkt Nieuw Dak stap voor stap. Raf van Gompel: ‘Eerst geven we onze huurders gewoon informatie.

We willen de verantwoordelijkheid niet uit hun handen nemen, we willen dat zij die zelf nemen. We geven pas tips, als dat nodig blijkt. We kunnen alleen extra uitleg geven, als we gaan luisteren naar de zorgen van de mensen tijdens de begeleiding. Daarom is het directe contact met de mensen zo belangrijk. Daarnaast tonen we dat ook wij inspanningen doen: de afgelopen jaren hebben we sterk geïnvesteerd in de kwaliteit van de woningen. Nu zijn we op een punt gekomen dat we ervoor kunnen zorgen dat de huizen technisch in orde zijn voor we ze te huur stellen.’

Een vocht- en temperatuurmeter zoals de woonmeter is een goedkoop toestelletje, de individuele begeleiding vraagt tijd en dus budget. Maar dat betaalt zich snel terug. Saar De Wulf kreeg een goede relatie met de huurders. ‘Je zet je in voor hun gezondheid. Je ontlast de technische dienst en je empowert ook de huurder. Deze positieve ervaring helpt om ook andere problemen samen aan te pakken. Het versterkt het vertrouwen tussen de bewoner en de huurbegeleider.’ Tot nog toe installeerden Saar De Wulf en haar team alleen woonmeters in huizen waarvan de bewoners vochtproblemen signaleerden. ‘Maar hopelijk kunnen we ooit preventief werken. Nu concentreren we ons in onze huurbegeleiding sterk op het oplossen van die schimmel- en vochtproblemen, maar we zouden de nadruk wat meer op gezondheid mogen leggen. Het ene hangt samen met het andere.’

De gemeente Zelzate werkt ook aan sensibilisering in verband met een gezond binnenmilieu, in samenwerking met Samenlevingsopbouw. Door middel van een woonenquête bij elke buurtbewoner worden de problemen in kaart gebracht. Om mensen bewust te maken van de acties die ze zelf kunnen ondernemen, wordt een huisje op een centraal plein ingericht. Daarnaast is er een demo-woning ingericht in een buurthuis. Deze kan gebruikt worden voor individuele (en dus coronaveilige) sensibilisering. Op basis van de resultaten in de vragenlijst en de interesse kan beslist worden een woonmeter mee te geven aan buurtbewoners. Verdere begeleiding blijft dan belangrijk. Ook al is de luchtvochtigheid een vrij grove indicator voor ongezondheid, het is een sterk instrument om te sensibiliseren.

Daarnaast is het voor de gemeente Zelzate belangrijk om ook structurele problemen in woningen goed op te volgen. Daarom werkt Zelzate de uitrol van de woonmeter in goed overleg met de sociale huurmaatschappij uit. •

Gorik Zelderloo is VVSG- projectmedewerker preventie gezondheidsongelijkheid. Deze tekst kwam tot stand in samenwerking met het Vlams Instituut Gezond Leven.
Voor Lokaal 03 | 2021