Een ongezond binnenmilieu is dikwijls een onzichtbaar probleem, maar toch kan het ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. ‘Gemiddeld brengen we zo’n 85% van onze tijd binnen door. Je zou het misschien niet denken, maar binnen is de lucht meestal slechter dan buiten,’ zegt binnenmilieuexperte Sofie Vandenbroeck van het Agentschap Zorg en Gezondheid. ‘Als je de lucht in je woning niet genoeg ververst, stapelen vocht en schadelijke stoffen zich op.
Door te veel vocht in huis groeien de schimmels. Maar ook via bouwmaterialen, meubels en bijvoorbeeld schoonmaakproducten kunnen er schadelijke stoffen vrijkomen in onze woning. Die schimmels en schadelijke stoffen kunnen irritatie van ogen en luchtwegen, hoofdpijn, astma en allergieën veroorzaken of verergeren. Ongezonde binnenlucht kan dus werkelijk tot gezondheidsproblemen leiden. Zwangere vrouwen, kinderen, ouderen en zieken zijn hier extra gevoelig voor.’
In de praktijk zien Logo-medisch milieukundigen Kirsten Knaepen en Jan Vrijens dat samen met technische problemen ook het gedrag van de bewoners een slecht binnenmilieu veroorzaakt. Informeren over genoeg ventileren en verluchten is goed, maar het zijn vooral kwetsbare personen die in huizen wonen waarvan de kwaliteit het niet toelaat om gezonde binnenlucht te hebben. De huizen zijn van slechtere kwaliteit en als huurder of noodkoper kunnen mensen met een lagere sociaaleconomische status er zelf geen ingrepen aan uitvoeren.
‘In hun omstandigheden is gezonde binnenlucht geen prioriteit,’ zegt Kirsten Knaepen. Voor haar collega Jan Vrijens gaan armoede en gezondheidsongelijkheid hand in hand. ‘Er zijn structurele maatregelen nodig, gekoppeld aan sociale dienstverlening met begeleiding en ondersteuning. Het is maar door tegelijk aan die verschillende aspecten te werken dat de meest kwetsbaren geholpen kunnen worden. Hiervoor moeten op het lokale niveau alle partners uit verschillende domeinen samenwerken.’
Samenwerken is de boodschap
Ook voor Kathelijn De Decker van Gezond Leven vzw is een gezond binnenmilieu verbonden aan het armoedevraagstuk. ‘Voor sommige mensen is het kiezen tussen wonen in een slecht huis of helemaal geen dak boven hun hoofd.’ Daarom vindt zij het binnenmilieu interessant om er de principes van Health in All Policies op toe te passen. ‘Het raakt aan gedragsverandering bij bewoners en aan het bredere woonvraagstuk van beschikbaarheid van huisvesting, kwaliteit van woningen en woonomgevingen.’
Voor gezond wonen en gezonde publieke ruimte moeten de verschillende beleidsdomeinen de handen in elkaar slaan. Health in All Policies is een methode die onder meer door de Wereldgezondheidsorganisatie wordt gepromoot om het gezondheidsbeleid concreet te maken binnen alle beleidsdomeinen en -niveaus. Omdat een gezond binnenmilieu afhankelijk is van verschillende factoren en beleidsdomeinen is dat de enige manier om echt iets te bereiken. ‘De overheid kan folders uitdelen over ventileren en verluchten, maar als de bewoner ze niet goed begrijpt, is het resultaat nihil,’ zegt Kathelijn De Decker.
Dan kunnen welzijns- en gezondheidsorganisaties, maar ook energiesnoeiers en woonbegeleiders een belangrijke rol spelen. ‘Tegelijkertijd kan een bewoner nog zoveel ventileren en verluchten, als de huisbaas het lekkende dak niet laat herstellen, zal dat allemaal geen verschil maken voor de schimmelvorming in huis. Als de overheid de huisbaas niet wettelijk verplicht om dit probleem op te lossen, dan blijft het gewoon bestaan. Maar zelfs als de overheid dit wel wettelijk kadert, dan moet de bewoner zijn rechten nog kennen en het gevoel hebben dat hij eventueel een andere woning kan vinden die nog binnen zijn budget past en die wél aan de minimumcriteria voldoet.
Daarom is het wettelijk doorvoeren van minimale kwaliteitseisen zo belangrijk.’ Kathelijn De Decker wijst er ook op dat huiseigenaren moeten opereren volgens de nieuwe regelgeving die voor The Green Deal wordt uitgerold. ‘Het verouderde huizenpark in België zal enorme energetische renovaties moeten ondergaan. Er worden wel premies toegekend, maar momenteel wordt toch vooral gekeken naar de eigenaars zelf om tot het gevraagde energielabel A te komen.
Enerzijds kan dit druk zetten op de betaalbaarheid van wonen voor huurders. Anderzijds kan er bespaard worden, waardoor het binnenmilieu opnieuw in het gedrang komt.’ Voor Kathelijn De Decker zou ‘Niet renoveren zonder te ventileren’ een campagne kunnen zijn vanuit het Energie-Agentschap. ‘Een gezond binnenmilieu is geen bevoegdheid die alleen bij het Agentschap Zorg en Gezondheid ligt, ze moet worden ingebed in alle beleidsdomeinen die de kwaliteit van het binnenmilieu mee bepalen, zoals Energie, Wonen en Omgeving. Health in All Policies vertrekt vanuit een kader dat duidelijk aangeeft welk niveau of welk domein je voor welke actie moet aanspreken.
De werkwijze streeft naar overlegstructuren gericht op goede samenwerkingsverbanden. Dat is van belang voor complexe gezondheidsthema’s zoals een gezond binnenmilieu,’ zegt Kathelijn De Decker. Daarom toonde de actieweek Samen naar een gezonde thuis aan de hand van goede praktijken hoe Health in All Policies zich vertaalt op het lokale niveau. ‘We benaderen zowel socialehuisvestingsmaatschappijen en sociale verhuurkantoren als mensen die werken omtrent energie of een vernieuwende organisatie die duurzaam renoveert op wijkniveau.
We willen tonen hoe de kwaliteit van een gezond binnenmilieu mee bepaald wordt door al deze beleidsdomeinen. We willen ook tonen dat het een kwestie is van zoeken naar convergenties, naar mogelijkheden.’ Voor Kathelijn De Decker werkt een win-winsituatie het beste voor alle betrokkenen. ‘Inspelen op bestaande structuren en bestaande projecten zal daadwerkelijk het verschil maken. Samenwerken is dus het sleutelwoord van deze campagne. We hopen anderen te inspireren om op deze manier (nog meer) aan de slag te gaan.’ •
Els Wouters is programmamanager settings en gezondheid en milieu bij het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw
Voor Lokaal 12 | 2020
Gezond wonen in elke gemeente
Om ervoor te zorgen dat mensen overal, in elke gemeente, gezond zouden kunnen wonen, bieden het Agentschap Zorg en Gezondheid, Gezond Leven en de Vlaamse Logo’s het platform gezondbinnenmilieu.be voor professionals aan, met goede voorbeelden en plaats om succeservaringen te delen. Ook de medisch milieukundigen van de Vlaamse Logo’s bieden lokaal professionele ondersteuning, inspiratie en wetenschappelijk onderbouwde informatie en materialen aan.
