Gepubliceerd op: 24-05-2023
Steeds minder mensen begeven zich naar de kerk, veel gemeente- en kerkbesturen zijn daardoor op zoek naar een andere of aanvullende bestemming voor deze bijzonder waardevolle gebouwen. De Vlaamse ministers Matthias Diependaele (Erfgoed) en Bart Somers (Binnenlands Bestuur) werkten samen met de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en PARCUM, het expertisecentrum voor religieuze kunst en cultuur, een plan uit dat gemeente- en kerkbesturen ondersteunt in hun zoektocht. Binnen afzienbare tijd zullen minstens 350 parochiekerken een her-of nevenbestemming krijgen.
Verschillende functies
Vandaag vindt in iets meer dan 200 parochiekerken geen eredienst meer plaats. In 4 op 5 parochiekerken is dat wel nog het geval, 2 op 5 kerken gebruikt men ook voor andere activiteiten, zoals een tentoonstellingsruimte of een gemeenschapscentrum. Een mooi voorbeeld is de Heilig Hartkerk in Lier. “Hier is wekelijks nog een zondagsdienst en tegelijk kunnen we er concerten houden, het altaar staat op wieltjes, dat schuiven we dan naar achteren”, stelt burgemeester Rik Verwaest. “Heel wat parochiekerken zijn eigendom van de gemeente, die verbreding en optimalisatie van het gebruik is een goede zaak. Het zijn vaak prachtige gebouwen en zo komen ze de hele gemeenschap ten goede, ook wie voordien niet naar de misvieringen ging”, aldus Wim Dries, voorzitter van de VVSG. ‘Ook als het een andere functie vervult, blijft het kerkgebouw vandaag sprekend, belangrijk en noodzakelijk. Waar anders ademt de Geest?” stelt monseigneur Johan Bonny, bisschop van Antwerpen.
Investeren in een nieuwe toekomst
Vanaf 2025 moet iedere gemeente een gevalideerd kerkenbeleidsplan hebben, geschreven door het centrale kerkbestuur en lokaal bestuur. Het vormt de basis voor de zoektocht naar een goede invulling. Haast iedere gemeente heeft al zo een plan, maar ze zijn in ongeveer de helft van de gemeenten aan herziening toe.
Om de zoektocht naar de nieuwe invullingen beter te ondersteunen zorgt de Vlaamse regering voor betere ondersteuning voor lokale besturen die werk willen maken van een her- of nevenbestemming. Ze kunnen terecht voor vragen en expertise bij het ‘Platform Toekomst Parochiekerken’ dat zal fungeren als het centrale aanspreekpunt voor gemeente- en kerkbesturen. Daarnaast breidt de regering de toelagen verder uit. “Het is voor een gemeente niet altijd makkelijk om keuzes te maken als het over de herbestemming van de parochiekerk gaat. De kerkgebouwen zijn deel van ons gezamenlijk verleden en onze gezamenlijke toekomst. De gebouwen zijn verweven in onze maatschappij. Het is belangrijk dat de gebouwen een nieuwe invulling krijgen en kunnen blijven dienen als plaatsen waar mensen kunnen samenkomen”, aldus Bart Somers, Vlaams minister van Binnenlands Bestuur. “Er zijn 1800 parochiekerken waarvan zo een 30% in aanmerking komt voor een her- of nevenbestemming. We maken het verder mogelijk dat lokale besturen een haalbaarheidsstudie kunnen uitvoeren over hun toekomstplannen van de kerken. Het doel is het tempo van daadwerkelijke, kwalitatieve realisaties te verhogen”.
Inhaalbeweging
Herbestemmen is een complex proces. Bijna 2 op 5 kerken (38%) is volledig beschermd als monument, 15% slechts gedeeltelijk. De overige kerken worden vaak als waardevol beschouwd. Matthias Diependaele, Vlaams minister van Financiën en Begroting, Wonen en Onroerend Erfgoed. “Een nieuwe invulling kan een grote impact hebben op de erfgoedwaarde van een kerkgebouw en vergt extra begeleiding. Hier gelden specifieke randvoorwaarden. Het is goed dat het Platform ook op dat vlak adviseert”. Het kerkgebouw heeft vandaag dus nog veel te betekenen als locatie voor de eredienst, als gebeds- en stilteplek, maar ook als cultureel en historisch patrimonium. Een kerk sluiten is het allerlaatste scenario, als het niet anders kan. ‘We streven naar een invulling in overeenstemming met de geest van het gebouw en waar mogelijk naar een lokale verankering,’ klinkt het unaniem. Her en der ontstaan ook private initiatieven of privaat-publieke samenwerking.
Auteur Nathalie Debast, persverantwoordelijke
