Iedere gemeente moet een bevolkingsregister bijhouden waarin Belgen en vreemdelingen met een verblijfsrecht worden ingeschreven. Deze inschrijving gebeurt op basis van de hoofdverblijfplaats. Je wordt dus ingeschreven waar je het grootste gedeelte van het jaar effectief verblijft.
Sommige mensen verblijven wel in België, maar hebben er geen hoofdverblijfplaats, zoals mensen die op een schip verblijven, rondtrekkende woonwagenbewoners, daklozen, ... . De wet voorziet dat zij kunnen worden ingeschreven in de bevolkingsregisters met een referentieadres. Dat is een juridische fictie om personen die geen hoofdverblijfplaats hebben, toch administratief te verankeren zodat zij bereikbaar zijn voor officiële instanties en een beroep kunnen blijven doen op hun rechten (bv. uitkeringen).
Referentieadres voor daklozen
Een dakloze kan in een situatie komen dat hij niet langer een domicilieadres heeft. Zonder domicilie dreigt hij in een administratief en juridisch niemandsland te belanden. Dit kan leiden tot heel wat problemen. Zo lopen daklozen het risico heel wat sociale en burgerrechten niet te kunnen uitoefenen bij gebrek aan het beschikken over een adres, zoals :
- inschrijving noch toewijzing sociale woning
- identiteitskaart kunnen aanvragen
- zoektocht naar werk is moeilijk zonder adres
- aanvragen van een pro deo advocaat
- (dreigend) verlies uitkeringen en sociale verzekerbaarheid
- …
Het referentieadres kan een oplossing bieden. Een dakloze kan een referentieadres aanvragen bij het OCMW of bij een particulier persoon.
Het referentieadres bij het OCMW
Sinds maart 1997 kunnen daklozen een referentieadres krijgen op het adres van het OCMW. Voorheen was dit enkel mogelijk bij een particulier persoon volgens de wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters, de identiteitskaarten, de vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocumenten. Het koninklijk Besluit van 16 juli 1992 betreffende de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister (B.S. 15 augustus 1992) en enkele omzendbrieven geven meer duiding aan de regelgeving. Sinds 7 juli 2023 is er een nieuwe omzendbrief die alle vorige omzendbrieven vervangt!
Om in aanmerking te komen een referentieadres bij een OCMW moet er voldaan zijn aan enkele voorwaarden. Hij of zij moet :
- Recht hebben op maatschappelijke dienstverlening.
- Dakloos zijn. Dit houdt in dat de aanvrager niet over een eigen woongelegenheid beschikt en ook een gebrek aan voldoende middelen heeft om dat te verwerven.
- Ambtshalve afgeschreven zijn uit de bevolkingsregisters. Een aanvraag tot referentieadres kan ook als men dakloos is, maar nog niet ambtshalve afgevoerd (zie verder).
De vraag tot het verkrijgen van een referentieadres als dakloze is al een vraag om maatschappelijke dienstverlening. Er is dus geen andere steunaanvraag
Als uit sociaal onderzoek blijkt dat de persoon aan al deze voorwaarden voldoet, zal het bijzondere comité van de sociale dienst van het OCMW beslissen om een referentieadres toe te staan. De betrokken dakloze krijgt dan de nodige formulieren mee waarmee hij zich bij de gemeente kan laten inschrijven als hebbende een referentieadres op de zetel van het OCMW. Mits akkoord van de betrokken persoon bezorgt het OCMW het attest op elektronische wijze rechtstreeks aan de dienst bevolking van de gemeente.
Ook indien het OCMW heeft vastgesteld dat de betrokken persoon nog ingeschreven is in de bevolkingsregisters van een gemeente, of werd afgevoerd in het buitenland, maar van oordeel is dat deze inschrijving of afvoering niet meer strookt met de werkelijkheid, kan het OCMW een attest afleveren voor de gemeente om aan betrokkene een referentieadres te bezorgen.
Minstens éénmaal per drie maand moet de persoon die een referentieadres bij het OCMW heeft, zich daar aanmelden. De effectieve inschrijving in en schrapping uit het bevolkingsregister blijft een bevoegdheid van de gemeente.
Het referentieadres voor daklozen bij een particulier persoon
Een dakloze kan ook een referentieadres hebben bij een natuurlijke persoon. De persoon bij wie een referentieadres wordt genomen moet hiermee akkoord gaan, hij moet zelf op het adres zijn ingeschreven voor zijn hoofdverblijf en alle briefwisseling doorgeven. De procedure voor het bekomen van een referentieadres is voor beide mogelijkheden is gelijklopend. Ongeacht de keuze is steeds een tussenkomst van het OCMW vereist.
In de praktijk zijn maar weinig mensen bereid om hun adres te laten fungeren als referentieadres. Men is ondermeer bang dat de dakloze schulden heeft en dat de gerechtsdeurwaarder ook de eigen goederen zal in beslag nemen (ten onrechte want beslag op een referentieadres is niet mogelijk).
Nuttige documenten en regelgeving
