Regenwater komt nu nog heel vaak in de riool terecht. De plotse toestroom van grote volumes water kan daar problemen veroorzaken. Overstromingen, verdunning van afvalwater op plaatsen waar er nog geen gescheiden riolering ligt – het zijn problemen die er met de klimaatverandering niet minder op worden. Nochtans kunnen we dit water perfect inzetten voor toepassingen waarvoor we anders kostbaar leidingwater moeten gebruiken.
Vijf Gentse kerken
Gents Milieufront, een regionale milieuvereniging, sloeg de handen in elkaar met een aantal andere organisaties en lokale overheden. Met geld uit het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer van de Koning Boudewijnstichting onderzochten ze hoe we de neerslag die op kerkdaken valt kunnen opvangen, hergebruiken en laten infiltreren in de bodem. Het project kreeg de naam Wij(k)water. Pieter Van den Brande van Gents Milieufront gidst ons door de resultaten.
‘We onderzochten voor vijf kerkgebouwen in het Gentse de mogelijkheden om regenwater te hergebruiken en te laten infiltreren. Elke kerk is anders. Je moet dus eerst een goed beeld krijgen van de situatie ter plaatse: Wat voor dak is het? Waar zitten de regenpijpen? Wat voor bodem is er? Kan het water daar wel infiltreren? Zijn er eventueel ongebruikte ruimtes waar je water kunt stockeren? Hoe ziet de omgeving eruit? Maar ook: wie kan er iets doen met regenwater?’
Inspiratie
Kerkgebouwen hebben immers grote dakoppervlakken, maar het interne waterverbruik is er doorgaans beperkt. Je hebt met andere woorden meestal water op overschot. Daarom is de belangrijkste uitdaging afnemers te vinden voor al dat regenwater. Bij sommige kerken zitten die vlakbij. Aan de Sint-Machariuskerk in Gent staan vijftig vierkante meter moestuinbakken waarin buurtbewoners groenten, bloemen en kleinfruit kweken. Zij installeerden met steun van de stad Gent een drietal IBC-containers (witte opvangtanks van een kubieke meter) om water van de kerk op te vangen. Daarmee bevloeien ze bij droogte hun tuintjes.
Een ander inspirerend voorbeeld is de HH Simon en Judas-Thaddeuskerk in Gentbrugge. Daar voedt het dak de kraantjes op de aangrenzende begraafplaats. Maarten Herbots van de Gentse groendienst vertelt: ‘Het hemelwater wordt afgevoerd naar een regenwaterput, en gebruikt om de planten op het kerkhof te bevloeien. De overloop van de put zit op een infiltratieleiding die uitkomt in de Schelde. Het water dat niet gebruikt wordt, infiltreert dus in de omgeving. Wat de bodem niet meer kan slikken, stroomt de rivier in. Maar we zien dat dat laatste zeer weinig gebeurt. De infiltratiecapaciteit van de grond hier is vrij groot.’
Rekenen en spelen
Soms zijn de oplossingen simpel en goedkoop. Met een paar regentonvulautomaten kun je eenvoudig de standpijpen afkoppelen om een container te vullen of het water te laten infiltreren in de omgeving. Andere scenario’s vragen wat meer reken- en planwerk. Een regenwaterput moet goed gedimensioneerd zijn, anders staat hij te vaak leeg of loopt hij bij elke regenbui over. En ook een infiltratiekom mag niet te klein zijn, want dan moet je toch nog het grootste deel van het water via een overloop naar de riool afvoeren.
‘Praktische oplossingen zoals die bij de Sint-Machariuskerk en in Gentbrugge tonen aan dat het niet moeilijk is verstandig met regenwater om te springen,’ zegt Pieter Van den Brande. ‘Voor Wij(k)water berekenden we nog scenario’s om veegwagens van de stadsreinigingsdienst van water te voorzien, om de toiletten van een naburig schooltje door te spoelen en om de plantsoenen in de buurt te bevloeien.’ Maar ook de ideeën voor infiltratie zijn interessant. Als je regenwater weer zichtbaar maakt, creëer je kansen voor waardevolle publieke ruimte. Wadi’s en andere infiltratiezones bieden leefruimte voor allerlei planten en dieren en brengen verkoeling op hete zomerdagen. En ze zijn perfect in te richten als avontuurlijke speelnatuur. Allemaal troeven die een klassieke riolering niet heeft.
Timing is alles
Wat is nu doorslaggevend om een Wij(k)waterproject te doen slagen? ‘Timing en overleg,’ zegt Pieter Van den Brande prompt. ‘Omdat regenwaterinstallaties betrekkelijk duur zijn – althans in aanleg – heeft het vaak weinig zin om ze als op zichzelf staand project te realiseren. Maar als je de kerk gaat herbestemmen of een heraanleg van de publieke ruimte rondom de kerk plant, kun je dat moment aangrijpen om iets met het regenwater te doen. Eigenlijk zou dat een reflex moeten worden.’
Meestal zijn er heel wat betrokken partijen. Verschillende lokale overheidsdiensten hebben invloed op het welslagen van regenwaterprojecten: openbare werken, de wegendienst, milieu & klimaat, de groendienst…, maar ook de dienst erfgoed heeft wat te zeggen als het over beschermde gebouwen gaat. Daarnaast zijn er kerkbesturen, buurt- en parochiecomités en eventueel andere gebruikers van regenwater of (de publieke ruimte rondom) de kerk. Een participatief traject kan leiden tot innovatieve en elegante oplossingen, die gedragen zijn door de buurt.
Zaadje
De resultaten van het onderzoek zijn gebundeld in een fraaie publicatie die gratis te verkrijgen is bij Gents Milieufront. ‘Er wordt nog altijd veel nodeloos verhard en er stroomt nog altijd veel water de riolering in. Water dat we voor zoveel andere dingen kunnen gebruiken,’ besluit Pieter Van den Brande. ‘Hopelijk planten we met Wij(k)water een zaadje dat veel mensen kan inspireren om regenwater beter te gebruiken.’ •
Pieter Van den Brande van Gents Milieufront
Voor Lokaal 09 | 2021
Wij(k)water is een project van Gents Milieufront in samenwerking met de stad Gent, Farys, Join for Water, Ecokerk en Aquaflanders. Het werd gerealiseerd dankzij het Fonds Duurzaam Materialen- en Energiebeheer van de Koning Boudewijnstichting. Bestel de gratis publicatie ‘Wij(k)water. Opvangen, hergebruiken en infiltreren van regenwater bij kerken’ via www.gentsMilieufront.be/ publicatie-wijkwater
