Gezondheid: Scholen werken aan een gezonde geest in een gezond lichaam

’Het gezondheidsproject had twee doelen: versterkt inzetten op gezonde, betaalbare en duurzame maaltijden en de mentale weerbaarheid van schoolgaande kinderen en jongeren verbeteren,’ steekt Martine Knockaert, beleidsmedewerker OCMW Kortrijk van wal. ‘Als doelgroep kozen we de 6- tot 18-jarigen die we bereikten via zowel regulier als buitengewoon onderwijs. Scholen met een hoog percentage leerlingen die een schooltoelage ontvangen, kregen ook extra middelen. Er namen in totaal 47 scholen deel aan het project: 32 basisscholen en 15 secundaire. Ze liggen verspreid over het grondgebied van de Eerstelijnszone regio Kortrijk, namelijk Kortrijk, Harelbeke en Kuurne.’

Om het project te omkaderen werd in 2020 en 2021 een wetenschappelijke welzijnsenquête georganiseerd, ondersteund door de UGent faculteit Psychologische en Pedagogische Wetenschappen. Ze leverde 5503 respondenten uit het vijfde lager tot het zesde middelbaar op. Het project ging uit van een reeks concrete acties om in de scholen in een breder aanbod aan gezonde voeding te voorzien. Daarnaast kwamen er trainingen voor leerkrachten om de mentale weerbaarheid van leerlingen te vergroten in de klasgroep.

Uit de resultaten van het onderzoek en de ervaring van de partners, de diensten flankerend onderwijs en de brugfiguren bleek dat geestelijke gezondheid prioritair aandacht nodig heeft bij kinderen en jongeren. Ondanks hoopgevende resultaten uit de eerste meting in 2020 (leerlingen voelen zich goed, gemiddeld 7,5/10) zagen we dat onder andere de gezondheidscrisis zwaar woog op het mentaal welzijn van jongeren (leerlingen voelen zich goed, gemiddeld 7,1/10). Heel wat scholen ondernamen als gevolg van de gezondheidscrisis ook actie om het mentale welzijn van leerlingen te versterken en om het aanbod van psychosociale dienstverlening voor kinderen en jongeren onder de aandacht te brengen. 

Het onderzoeksproject versterkte deze initiatieven: 97 leerkrachten werden opgeleid in de weerbaarheidstraining ‘Rots en Water’ en de training ‘Start met Cirkelen’. Leerkrachten leerden verschillende methoden om via gesprek en gezamenlijke activiteiten zoals cirkelgesprekken depressieve of agressieve gevoelens en pestgedrag binnen de klasgroep te voorkomen, maar ook positief het zelfvertrouwen en de sfeer in de klas te verbeteren. We vernemen dat in Harelbeke al heel wat scholen de methodiek Start met Cirkelen gebruiken. De ene school implementeerde die in de klas zelf, de andere start er standaard een overleg van zorgcoördinatoren of een personeelsvergadering mee. ‘We zijn blij dat de methodiek niet enkel curatief, maar ook preventief wordt gebruikt,’ zegt Karolien Deschildre, beleidsmedewerker Huis van Welzijn Harelbeke.

De enquête maakte duidelijk dat weinig kinderen zonder eten naar school komen (drie leerlingen in het basisonderwijs en 34 leerlingen in het secundair onderwijs). Wanneer dat toch gebeurt, hebben ze voldoende vangnetten om hen van een middagmaal en tussendoortje te voorzien. Wel blijkt dat niet alle kinderen en jongeren een gezonde lunch bij zich hebben. Daarom werden binnen het onderzoeksproject acties georganiseerd die de leerlingen doen bijleren over en voorzien van gezonde voeding.

Zo werden er gezamenlijke fruitmomenten ingelast net voor of na de speeltijden, waar leerlingen al – gezond – snoepend bijleerden over groenten en fruit. Onder andere de lagere scholen in Kuurne vonden dit heel waardevol en daarom wordt dit ook na het project voortgezet. ‘Tijdens de lessen ging er extra aandacht naar het maken van een gezonde lunchbox en werden educatieve uitstappen georganiseerd naar de Stadsboerderij en vzw Doerak,’ zo meldt Marlies Callewaert, die ouderbrugfiguur is bij het Sociaal Huis in Kuurne.

Ondertussen beschikken er al vijftien scholen over een moestuin, ingericht onder begeleiding van PTI Kortrijk en MOS, en brachten nog een reeks andere scholen een bezoek aan de stadsmoestuin in de Kortrijkse wijk De Venning voor inspiratie. Karolien Deschildre vult aan: ‘Een sterkte aan het moestuinproject was dat er op maat werd gewerkt: een moestuin in volle grond of in grote bakken. De school kon kiezen.’ Ook in Kuurne merken ze dat de moestuinen onderhouden en gebruikt blijven worden. De inspiratie en motivatie die er zijn gekomen door het project, blijven dus doorwerken.

Het is de bedoeling dat de opgebouwde kennis en ervaring aan het einde van de projecten behouden blijven. De scholen ontwikkelen de initiatieven voort, met steun van de stadsbesturen en partners. Elk lokaal bestuur van de eerstelijnszone (ELZ) regio Kortrijk kreeg input om op zijn website te plaatsen. Alle nuttige info die scholen kunnen gebruiken om het project voort te zetten, staat erop.

Het is ook een platform om nieuwe input voor andere projecten te gebruiken. Met het boekenpakket en de uitleenbox met materialen ter ondersteuning van Rots en Water kunnen alle scholen aan de slag. ELZ Kortrijk zet hiermee sterk in op de verduurzaming en neemt de drempel van ‘geen materiaal’ weg. Elk lokaal bestuur staat zelf in voor het uitleensysteem. In Kortrijk wordt ook nog ingezet op het welbevinden van leerlingen in samenwerking met de scholen, ingebed in het plan Kindvriendelijkheid en binnen het flankerend onderwijsbeleid. ‘We zorgen dat het gezondheidsproject niet stilvalt,’ zegt schepen van Sociale Vooruitgang Philippe De Coene.

‘Zo versterkten we de toelevering van gezonde voeding aan scholen via Food Act 13 en worden extra cursussen Rots en Water voor leerkrachten aangeboden. Met de brugfiguren in het basisonderwijs, die nu ook worden uitgebreid naar de secundaire scholen, doen we niet enkel aan symptoombestrijding: we gaan bij de gezinnen om de achterliggende problemen van de lege brooddoos te detecteren en op te lossen via onze bredere sociale dienstverlening.’ Gediplomeerde stadsmedewerkers boden lagereschoolkinderen in Harelbeke ondertussen een eerste trainingsreeks Rots & Water aan. Doordat dit samenviel met de opstart van een OverKop-antennepunt werden de voorbije maanden tal van methodieken uitgetest om mentaal welbevinden bij jongeren bespreekbaar te maken. De good practices hiervan worden meegenomen in het steunpunt. Samen met de scholen wordt bekeken hoe er een verdiepingscursus Rots & Water, specifiek afgestemd op onderwijs, aangeboden kan worden. Het thema mentaal welbevinden bij kinderen en jongeren werd mede door het project – én door de crisis – prominenter op de agenda van het lokale bestuur geplaatst. Als gevolg van interne wijzigingen bekijkt Kuurne later nog welke intervisies of andere opleidingen nog uitgerold kunnen worden. —

Veerle Cortebeeck is VVSG-stafmedewerker lokaal gezondheidsbeleid
Voor Lokaal 11 | 2022

Medewerkers aan dit project zijn de steden Kortrijk en Harelbeke, de gemeente Kuurne en partners uit de Eerstelijnszone Kortrijk, CLB Groeninge, CLB Mandel en Leie, LOGO Leieland, Food Act 13, VORK, vzw Ajko, NAFT en onderzoekspartner UGent. Coördinator is Martine Knockaert