Gezondheid: Een betere start voor moeder en kind

Mensen in armoede of mensen die om een andere reden kwetsbaar zijn, hebben vaak meer gezondheidsproblemen en leven minder lang dan anderen. Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid stelde projectmiddelen ter beschikking van de VVSG om lokale besturen te ondersteunen die nieuwe methodieken van gezondheidspromotie introduceren die ook bij kwetsbare mensen tot betere resultaten leiden. Een van die methodieken is centering pregnancy. De eerstelijnszones in het Waasland en de stad Mechelen passen hem toe om kwetsbare zwangere vrouwen te begeleiden tijdens en onmiddellijk na hun zwangerschap.

Centering pregnancy is geen gloednieuwe methodiek. In Sint-Niklaas baseert het zwangerschapscentrum De Kiem (intussen De Wase Kiem) er al sinds 2015 zijn werking op. Hilde De Grave, vroedvrouw en lesgever aan de Artevelde Hogeschool, kent de hele voorgeschiedenis. ‘Met onze groepspraktijk van zelfstandige vroedvrouwen begonnen we in 2010 samen te werken met het wijkgezondheidscentrum De Vlier in Sint-Niklaas. Algauw stelden we vast dat we competenties misten om de kwetsbare zwangere vrouwen die bij het wijkgezondheidscentrum langskomen, goed te begeleiden.

Huisvesting, financiële problemen, migratieachtergrond, andere talen, maar ook partnergeweld of middelengebruik, we waren niet onderlegd om daarmee om te gaan. We hadden een multidisciplinaire werkwijze nodig. Samen met het wijkgezondheidscentrum en het Huis van het Kind schreven we in op een call van de Koning Boudewijnstichting. Bij onze tweede poging ontvingen we een subsidie van 25.000 euro om partners te zoeken en een multidisciplinair traject uit te schrijven voor zwangere vrouwen met een zekere kwetsbaarheid. Ongeveer tegelijkertijd gaf ik les over verloskundige zorgmodellen en maakte ik kennis met centering pregnancy.

De methodiek berust op drie pijlers. De eerste is zelfmanagement: probeer de zorg voor je zwangerschap zoveel mogelijk zelf in handen te hebben. Stel vragen aan de dokter, de gynaecoloog, de vroedvrouw. Leer zelf je bloeddruk meten, hou zelf je gewicht in de gaten. De tweede pijler is het opbouwen van een sociaal netwerk met andere zwangere vrouwen. De derde is de toegenomen kennis door regelmatig samen te zitten met professionals. Dat leek ons een zeer geschikte methodiek voor de doelgroep. In 2015 gingen we van start met onze werking onder de naam De Kiem, een zwangerschapscentrum dat kwetsbare zwangere vrouwen begeleidt tijdens en na de zwangerschap.’ Met de projectmiddelen via de VVSG is de werkwijze in 2020 uitgebreid met een proefproject in alle gemeenten in het Waasland, De Kiem vervelde tot De Wase Kiem. Door covid werd het helaas een wat sputterend begin, maar intussen is er al een werking in de grotere gemeenten in de regio zoals Lokeren, Beveren, Sint-Gillis-Waas en Stekene.

Ilse Beaumont is vroedvrouw met coördinerende taken bij De Wase Kiem. Samen met Sofie De Saedelaere, die eind juni de nieuwe coördinator wordt, licht ze de werking toe. ‘Een groep van tien tot twaalf zwangere vrouwen die in dezelfde periode zullen bevallen, komt eens per maand samen onder begeleiding van steeds dezelfde vroedvrouw. Het traject bestaat uit zeven workshops vóór de bevalling en een erna. De inhoud van de workshops is wel uitgewerkt maar de deelnemende vrouwen vullen zelf voor een groot deel in waarover ze meer willen weten, met elkaar van gedachten willen wisselen en ervaringen delen. Centering pregnancy gaat dus niet alleen over kennis overbrengen en informeren, het gaat ook over een sociaal netwerk bouwen, vriendschapsbanden smeden met andere zwangere vrouwen, met elkaar praten, je hart kunnen luchten.’

De workshops in het Waasland hebben plaats in de Huizen van het Kind en dat is heel handig, omdat alles voor jonge gezinnen daar onder één dak zit: Kind en Gezin, de speel-o-theek, opvoedingsondersteuning… Tijdens de sessies komen Kind en Gezin, de kansenwerker van de stad Sint-Niklaas (in de andere Wase gemeenten de maatschappelijk werker van het OCMW), de kinesist van het wijkgezondheidscentrum, het ruilhuis Bizabijs… hun werking voorstellen. Sofie De Saedelaere: ‘We koppelen ook de medische consultaties bij de huisarts en de gynaecoloog aan de workshops, zodat de dames zich maar één keer hoeven te verplaatsen.’

De toeleiding van de deelnemers gebeurt via verschillende kanalen: de huisarts, het wijkgezondheidscentrum, de Huizen van het Kind, de vluchtelingencentra, de OCMW’s, het agentschap integratie en inburgering of de zwangere vrouw zelf. Wat kwetsbaarheid is of kansarmoede, wordt ruim ingevuld. ‘Het is de toeleidende zorgverlener die de inschatting maakt,’ zegt Sofie De Saedelaere. ‘Het kunnen vrouwen zijn met een inkomen onder de armoedegrens, vrouwen die illegaal in het land verblijven, er kan middelengebruik in het spel zijn, het kan gaan over een tienerzwangerschap. Ook iemand die in sociale isolatie leeft, is voor ons kansarm. Veel van de deelnemers zijn anderstalig.

We communiceren tussen de workshops door via Whatsapp, dat is zeer laagdrempelig en de vrouwen kunnen er een vertaalapp op loslaten.’ De Wase Kiem stelt wel wat uitval vast bij de deelnemers. Een medische oorzaak of een verhuizing kan aan de oorsprong liggen, maar evengoed gaat het gewoon over het niet nakomen van de afspraken. Ilse Beaumont: ‘In principe mag een vrouw maximaal drie keer verstek laten gaan voor een groepssessie of een medisch consult, maar we stellen altijd het belang van het toekomstige kind voorop. Als we voelen dat we iemand niet mogen loslaten, dan blijven we aanklampen.’

In Sint-Niklaas en bij uitbreiding het Waasland ging het initiatief voor het werken met centering pregnancy uit van de vroedvrouwen en het wijkgezondheidscentrum. Ze krijgen financiële en logistieke steun van stad of gemeente, OCMW en Huis van het Kind. In Mechelen nam de stad via het Huis van het Kind het voortouw door in te tekenen op de projectoproep van de VVSG. Het traject loopt er nog maar twee jaar, bij wijze van proef. Eind dit jaar bekijkt de stad of ze het opneemt in haar reguliere werking. Nel Van lent, gezinsbegeleider, en Leen Diels, vroedvrouw, zijn de projectcoördinatoren. Ze begeleiden de groepen vrouwen. ‘In de regio was er al een perinataal netwerk, maar voor de vragen en noden van kwetsbare gezinnen die een kindje verwachten, hadden we geen passend antwoord.

De stad heeft van de strijd tegen kinderarmoede een absolute prioriteit gemaakt en die begint al tijdens de zwangerschap door toekomstige moeders te begeleiden en te versterken.’ Het project kreeg de naam OPkomst. Er is zeer nauwe samenwerking met de sociale dienst van de stad. In tegenstelling tot het Wase project is er in Mechelen geen medisch luik opgenomen in de werking. Het wijkgezondheidscentrum en het AZ Sint-Maarten leiden wel toe, en er is wekelijks overleg met de sociale dienst van het ziekenhuis, maar aan de groepssessies zijn geen consulten bij huisarts en gynaecoloog gekoppeld.

Nel Van lent: ‘In het begin deden we wel de praktische organisatie van het medische luik, maar we hadden geen medische partner die mee eigenaar was van het aanbod. We hebben dat voorlopig losgelaten en zetten alles op de begeleiding van de vrouwen op alle andere levensdomeinen. Voor of na elke groepssessie komt iemand van de sociale dienst van de stad langs om vragen en zorgen van de deelnemers te capteren en hen individueel te ondersteunen.’

Het Mechelse traject bestaat uit acht sessies tijdens de zwangerschap en twee na de geboorte van de baby. ‘Het fijne aan centering pregnancy is dat het niet alleen gaat over de voor de hand liggende thema’s zoals arbeid en bevalling, borstvoeding of kraamtijd, maar ook over de voorbereiding op het ouderschap, de partnerrelatie, seksualiteit tijdens de zwangerschap, anticonceptie, zelfs intrafamiliaal geweld. Of over de onderzoeken bij de gynaecoloog en waarom die nodig zijn. En dat gebeurt op een zeer interactieve manier,’ zegt Leen Diels. Dat er in een groep vaak drie, vier verschillende talen worden gesproken door vrouwen met een zeer verschillend opleidingsniveau en een zeer uiteenlopende culturele achtergrond maakt het niet makkelijk. De twee projectcoördinatoren werken zeer aanklampend. Ze blijven de vrouwen opbellen die niet komen opdagen voor een groepssessie. Als het nodig is, gaan ze aan huis voor een individuele inhaalsessie. ‘Vooral het begin is lastig. Naarmate het traject vordert, wordt de groep hechter.’

De deelnemers zijn zeer tevreden over de werkwijze die ze 9,5 op 10 geven, zo blijkt uit een onderzoek. Het netwerken, de ontstane vriendschappen zijn voor hen zeer belangrijk, net als de kennisoverdracht door de professionals. De zorgverstrekkers ervaren veel dankbaarheid van de deelnemers en vinden de multidisciplinaire aanpak zeer verrijkend. Hilde De Grave: ‘De deelnemers geven bij de start van het traject de toestemming om hun patiënteninformatie te delen onder de groep van begeleiders. In De Wase Kiem organiseren we elke maand een multidisciplinaire cliëntenbespreking. Vroedvrouw, huisarts, gynaecoloog, sociaal werker en Kind en Gezin bespreken alle deelnemers. Dat werkt prima, het verbetert de werking en dat komt uiteraard ook de zwangere vrouwen ten goede.’ Anderzijds is er bij de zorgverstrekkers wel enige frustratie omdat het veel inspanningen vraagt om vrouwen aan boord te houden.—

Bart Van Moerkerke is redacteur Lokaal
Voor Lokaal 06 | 2022 

Met deze en andere projecten waarin zorg, welzijn en preventie samenkomen, werken lokale besturen en hun partners aan vernieuwende manieren om de sociale gezondheidsongelijkheid tegen te gaan. Lees meer op vvsg.be/gezondheidsongelijkheid