Taal en diversiteit: Taal en onthaal inclusief maken

De diversiteit is groeiende. Op 1 januari 2022 had ongeveer twintig procent van de Belgen een buitenlandse achtergrond. Ongeveer dertien procent was op dat moment volgens de gegevens van Statbel geen Belg. In Hoogstraten schommelde het aandeel Belgen van buitenlandse herkomst al een tijdje rond de veertig procent. Wat interessant is, is dat die groep ook nog eens diverser wordt. ‘We zien een groeiende diversiteit, zowel in sociaal-economische situatie als in herkomst. We zijn een tuinbouwgemeente, en veel seizoenarbeiders besluiten de laatste tien jaar steeds vaker om te blijven. Dit zijn voornamelijk Europese, jonge gezinnen. Dat maakt dat ze vaak geen verplichte inburgeraars zijn die hierdoor vaak niet de stap zetten naar het Agentschap Integratie en Inburgering (AgII) en zo geen Nederlands leren,’ zegt An Verhasselt, medewerker Integratie en Inburgering bij de gemeente Hoogstraten.

Ook Eeklo ziet toenemende diversiteit als een rode draad door zijn bestuur lopen. Daar verdubbelde het aandeel Belgen van buitenlandse herkomst in tien jaar tijd. Samen met laaggeletterdheid maken deze tendensen een taalbeleid broodnodig. Maar dat de nood er is, maakt het nog niet makkelijk uit te rollen. In de ene gemeente gaat dat vlotter dan in de andere.

Wat opvalt in zowel Eeklo als Hoogstraten is dat ze niet te groots begonnen zijn met hun taalbeleid dat nu nochtans op stevige poten staat. Ina Quintyn, stafmedewerker diversiteit, gezondheid, integratie en gelijke kansen in Eeklo, wijst op het belang daarvan: ‘Start kleinschalig bij diensten die het meest met anderstaligen in aanraking komen, en met medewerkers die echt gemotiveerd zijn.’ Draagvlak creëren bij strategische diensthoofden is essentieel: ‘Zij spelen echt een rol in het zetje dat medewerkers soms moeten krijgen.’ In Hoogstraten was een draagvlak creëren niet per se een probleem, ‘maar door de coronacrisis waren andere thema’s vaak belangrijker, zodat het taalbeleid op de achtergrond raakte,’ volgens An Verhasselt. Ook dan zijn leidinggevenden en diensthoofden dus onmisbaar om het taalbeleid weer op de agenda te krijgen.

Gerichte acties op touw zetten is een volgende stap. Samenwerking met gespecialiseerde diensten kan dan lonen. In de startfase hebben beide besturen samengewerkt met het Agentschap Integratie en Inburgering. An Verhasselt: ‘Op basis van een omgevingsanalyse, en aan de hand van het 3-4-5-model van het AgII, zetten we een strategie op.’ Het doel was om een inclusief en toegankelijk onthaalbeleid te ontwikkelen, met voldoende aandacht voor anderstalige inwoners van vreemde herkomst. Allemaal niet gek, want sinds de huidige legislatuur is er in Hoogstraten een frisse en vernieuwende visie gekomen op inclusie en inburgering. Volgens An Verhasselt is een goeie visie of strategie dus belangrijk, maar Ina Quintyn stelt dat continue aandacht en concrete instrumenten of acties belangrijker zijn voor het draagvlak dan de eigenlijke visietekst.

Een voorbeeld om van een goede strategie naar concrete acties over te gaan, is de vernieuwing van een onthaalbrochure van Hoogstraten. ‘Toen ik mijn omgevingsanalyse aan het maken was, stootte ik op de onthaalgids van 2016 die sindsdien niet meer vernieuwd was. Veel collega’s van mij vielen uit de lucht en wisten niet eens van het bestaan van deze brochure af, maar de reacties waren wel zeer positief,’ vertelt An Verhasselt. Er werd besloten de brochure op te frissen met eenvoudige taal en visuele ondersteuning. Het boekje wordt nu altijd meegegeven met nieuwe inwoners en het kan ook gebruikt worden als doorverwijsinstrument.

In Eeklo resulteerde het taaltraject onder meer in een Babbelboek en een Beslismodel. ‘Het Babbelboek is eigenlijk niet echt een boek maar een ringmap, en het dient ter ondersteuning in de communicatie met anderstaligen,’ zegt Ina Quintyn. Het Beslismodel is een soort stroomdiagram dat verklaart hoe een medewerker kan, mag of moet communiceren in een bepaalde situatie. Het bepaalt bijvoorbeeld wanneer je mag overgaan naar contacttaal of wanneer je een tolk mag of moet inschakelen.

Taalbeleid is een thema dat altijd leeft en dus is het proces volop aan de gang. Er staan nog een hoop zaken op de planning. Een belangrijk deel daarvan is het bevragen van de doelgroep zelf, wat niet gebeurde in Hoogstraten, onder meer wegens corona. Denk ook aan het afstemmen van de informatie die mensen meekrijgen van de dienst vreemdelingenzaken en van de dienst samenleving. Verder is een gebruiksvriendelijke website een cruciaal onderdeel van toegankelijk taalbeleid. ‘Dat zit vaak in kleine dingen,’ zegt An Verhasselt. ‘Iemand die vroeger “migratie” opzocht, belandde niet eens bij de dienst Vreemdelingenzaken. Daar hebben we nu verandering in gebracht.’ Bovendien willen ze samenwerkingstrajecten met bedrijven over taalbeleid en NT2 verder blijven uitwerken en ontdekken. Grote bedrijven werken vaak samen met de doelgroep en merken de laatste jaren dat er nood is aan een inclusief taalbeleid.

Ten slotte beslisten ze in Hoogstraten om de vernieuwde onthaalbrochure nog maar in een beperkte oplage te drukken. Ze raakt snel verouderd en ze moet dus vaak vernieuwd worden. Door die zuinigheid gaan tijd en middelen minder snel verloren. Overigens overweegt de gemeente de brochure in andere talen te publiceren dan in het Nederlands: ‘Als we merken dat de brochure vertalen ervoor zorgt dat mensen sneller hun weg vinden, gaan we dit ook in andere talen ontwikkelen.’ Hoogstraten overweegt vertalingen in het Engels, de meest voorkomende contacttaal, en het Roemeens, de meest gesproken vreemde taal. Mensen zich zo snel mogelijk thuis laten voelen, is uiteindelijk het doel. —

Solana Onzia is projectmedewerker Samenleven in Diversiteit VVSG en Dries Van Overstraeten is stagiair dienst Samenleven en Beleven VVSG
Voor Lokaal 05 | 2022

Dit artikel kwam tot stand via een samenkomst van het Lerend Netwerk Studio Samenleven. Het doel van dit netwerk is om lokale beleidsplannen en -acties over inclusieve communicatie en positieve beeldvorming te verbeteren door uitwisseling, onderling en met experts. De focus van dit netwerk ligt op etnisch-culturele diversiteit, maar andere vormen van diversiteit komen ook aan bod.

Ben je benieuwd? Neem dan zeker eens een kijkje op www.vvsg.be/ studio-samenleven of contacteer Solana.Onzia@ vvsg.be voor meer info of een inschrijving. Meer informatie en goede praktijken via www.vvsg.be/samenleven-taalbeleid