Onder de titel ‘beeldend bruggen maken’ gingen tien kinderopvangvoorzieningen intensief aan de slag met pedagogisch documenteren. Vijf groepsopvangen voor schoolgaande kinderen (BKO), drie groepsopvangen baby’s en peuters (kinderdagverblijven) en twee diensten voor gezinsopvang lieten zich daarin begeleiden door VCOK (Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang), CEGO (Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs), Arteveldehogeschool en de organisatie Wilde Zwanen. Er was begeleiding op de werkvloer en een lerend netwerk om ervaringen uit te wisselen en te verdiepen.
Dialoog met ouders
Voor de meeste kinderopvanglocaties was de aanleiding het versterken van de communicatie met ouders en in één beweging ook het vergroten van de transparantie tegenover onder meer het bestuur. Op dat laatste element gaan we hier verder niet in.
In tevredenheidsenquêtes geven ouders vaak aan dat ze zo weinig zicht hebben op wat er in de opvang gebeurt. Ze zouden wel eens een vlieg willen zijn om te zien wat hun kinderen allemaal beleven in de opvang, hoe de begeleiders omgaan met de kinderen en spelimpulsen aanbieden. Dat kan door pedagogisch te documenteren. Door allerlei sporen van je werking te verzamelen (foto’s, filmpjes, quotes, tekeningen, notities van observaties, vondsten uit het bos…) kun je een concreter beeld geven van je werking en er een gesprek over beginnen.
Kinderdagverblijf De Zonnebloem van Welzijnsvereniging De Blauwe Lelie uit Brugge aan het woord: ‘We documenteren bijvoorbeeld hoe ieder kind in de opvang speelt. Hoe zien wij dat het opgaat in het spel? Wat doet elk kind graag? En via de gesprekjes die erop volgen, krijgen ouders zelfs tips voor hun sinterklaasgeschenkjes.’ In bijna alle deelnemende opvanginitiatieven zijn fotomuren geïnstalleerd of nieuw leven ingeblazen. In BKO Dolfijn van OCMW Hoeselt zetten ze eindelijk de besloten Facebookpagina voor ouders op die al lang op het verlanglijstje stond. En daar merken ze dat ook de digitale fotomuur veel interactie en toffe reacties van ouders uitlokt.
Veel meer dan foto’s nemen en delen
Foto’s zijn een geliefkoosd middel om pedagogisch te documenteren en veel opvangen gebruiken er nu al. Maar documenteren is meer dan dat. Foto’s zijn maar een middel om communicatie en reflectie op gang te brengen. Je gebruikt dus geen geposeerde foto’s of foto’s van knutselwerkjes, maar actiefoto’s die de beleving en ervaring van kinderen zo goed mogelijk in beeld brengen. Je moet goed nadenken over wat je wilt tonen en daar dan een verhaal van maken door sprekende foto’s en tekst met elkaar te combineren. Dat kunnen korte tekstjes en observaties zijn, maar evengoed enkele kernwoorden, bijvoorbeeld uit je pedagogische visie. Zo maken verschillende locaties digitale nieuwsbrieven.
De gezinsopvang van Dienst Opvanggezinnen De Pinte maakte samen met de onthaalouders flyers over elke opvanglocatie. Daarin illustreren ze de visie met tekst en het dagverloop met praktijkbeelden. In de kinderdagverblijven van Patjoepelke in Lokeren documenteren ze de werking met foto’s en materialen die tijdens het spel gebruikt zijn. Ze moedigen de begeleiders aan ook tekst te gebruiken: ‘We hebben tekstballonnetjes gelamineerd, zodat we met stift een paar woorden kunnen neerschrijven. Die woorden wekken de foto’s of collages echt tot leven. Het gebruik van tekst wordt zo veel makkelijker.’
Reflecteren en leren
Het hele proces van beelden en woorden kiezen en verwerken zet onthaalouders en kinderbegeleiders aan over de werking te reflecteren en ze bij te sturen. BKO Rumst bekijkt en analyseert bijvoorbeeld samen de foto’s van de afgelopen vakantie. Dit helpt hen de vakantieactiviteiten van alle locaties te evalueren en goede ideeën van elkaar op te pikken. Het stedelijk kinderdagverblijf van Sint-Niklaas bracht dan weer het eeten slaapmoment in beeld. ‘Door echt een bepaald moment uit te kiezen gaan we er veel dieper op in. Door die gerichte aandacht krijgen we een andere kijk. En we spreken alle ouders individueel aan om naar de foto’s te kijken en te babbelen over hoe zij de dingen thuis doen.’
Een veelzijdige tool
Pedagogisch documenteren is dus een veelzijdige tool. Hij zet aan tot communicatie, reflectie en participatie. Door zoveel sporen te verzamelen ben je aandachtiger in het kijken naar kinderen, hun ervaringen en je werking. Je ziet veel meer, op het moment zelf én achteraf. Je probeert je te verplaatsen in hoe zij alles beleven. Als team in gesprek gaan over de foto’s maakt dat je je activiteiten en werking meer gaat afstemmen op hun behoeften en interesses. In de buitenschoolse opvangen van Rumst, Hoeselt en Kapelle-op-den-Bos ontdekten ze bovendien dat ook kinderen heel erg genoten van de foto’s en collages aan de muur.
Het stimuleert gesprekken tussen kinderen onderling en tussen de kinderen en hun ouders. Enkele locaties laten de kinderen de foto’s nu ook mee selecteren en verwerken. Zo komen de begeleiders opnieuw heel veel te weten over wat kinderen waarderen, en daarop kunnen ze inspelen in hun aanbod. Een bijkomend voordeel van pedagogisch documenteren is dat je het documentatiemateriaal ook kunt inzetten voor andere doeleinden.
De buitenschoolse opvang in Kapelle-op-den-Bos selecteerde diverse beelden voor het filmpje dat de gemeente maakt voor nieuwe inwoners. Bij Patjoepelke in Lokeren zetten ze het belang van kinderopvang in de kijker met een filmpje over de dagelijkse werking. Ook om als kinderopvangvoorziening met je bestuur in dialoog te gaan over het reilen en zeilen in de opvang is pedagogisch documenteren erg geschikt. —
Annelies Roelandt | Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang (VCOK)
Voor Lokaal 04 | 2023
Ben je nog op zoek naar praktische handvatten en ondersteuning? Informeer bij jouw pedagogisch coach en check zeker de materialen op de website van Steunpunt Kinderopvang. Je vindt er onder andere methodiekfiches en een boeiend filmpje over het wat, waarom en hoe van pedagogisch documenteren.
Zelf documenteren? Enkele tips
- Hou vooral in het achterhoofd dat pedagogisch documenteren een middel is om aan andere doelen te werken. Niet het aantal foto’s of de fotomuur op zich telt, maar wel dat je daarmee een dialoog op gang brengt in je team, met kinderen, ouders en de buurt, reflecteert over de werking en die participatief bijstuurt.
- Creëer draagvlak in je team. Zelf telkens opnieuw over je documentatie praten vormt voor veel begeleiders soms de grootste uitdaging. Tegelijk is dat ambassadeurschap voor je fotocollages, fotomuren, facebookpagina, documentatieboeken, een van de belangrijkste tips die we kunnen geven.
- Plan pedagogisch documenteren in. Tijd vinden om deze veelzijdige tool in te zetten is niet altijd evident. In de buitenschoolse opvang van Rumst en Turnhout trekken enkele (hoofd)begeleiders het project in plaats van de leidinggevende: het geeft hen meer ruimte en komt de motivatie om daadwerkelijk pedagogisch te documenteren ten goede. De verantwoordelijke van IBO ’t Klawieterke in Kapelle-op-den-Bos getuigt dat voor haar en het team een vast agendapunt op elke vergadering goed werkt, plus afspraken over een heldere taakverdeling. Want structuur bepaalt mee ons gedrag. Als je er bewust mee bezig wilt zijn, dan doe je er goed aan het documenteren te verwerken in het takenpakket, het telkens op de agenda te zetten bij overleg, de verzamelde documentatie echt te gebruiken en nieuwe projecten te verbinden met het gebruik van pedagogische documentatie.
Verwant
Kinderopvang: Publieke kinderopvang versterken via Trofee-trajecten
