Hoe kan je als raad sterker worden?

Lokale besturen zijn uitgegroeid tot een onmisbare schakel in Vlaanderen. Burgers rekenen op hen voor oplossingen voor dagelijkse problemen en grote uitdagingen. Deze centrale rol blijft groeien. De gemeenteraad, het kloppende hart van de lokale democratie, vertegenwoordigt de belangen van alle inwoners en bestaat uit rechtstreeks verkozen leden bij de zesjaarlijkse lokale verkiezingen.

Gemeenteraden en hun uitdagingen

Gemeenteraden staan voor complexe opdrachten. Het dalende vertrouwen in democratie is daar één van: slechts 30% van de Vlamingen vertrouwt op hun lokale bestuur. De afschaffing van de opkomstplicht bij de laatste verkiezingen leidde tot een lagere opkomst, waardoor bijna 40% van de burgers thuisbleef op de verkiezingsdag. Om de lokale democratie sterker te maken, moet de gemeenteraad actief inzetten op zowel representatieve als participatieve democratie. Raadsleden hebben vaak beperkte middelen en weinig ondersteuning, terwijl zij belangrijke thema’s zoals vergrijzing en klimaatverandering aanpakken. Daarbij ervaren ze steeds minder beleidsinvloed, mede door de groeiende macht van het college van burgemeester en schepenen. Officieel bepaalt de gemeenteraad de koers en voert het college uit, maar in de praktijk zien raadsleden dit vaak anders.

VVSG pleit voor versterking van de gemeenteraad

Centrale overheden hebben de afgelopen jaren vooral maatregelen genomen die de positie van het college versterkten, wat de gemeenteraad verder onder druk zette. De VVSG vraagt al langer om ingrijpende acties om de gemeenteraad als kern van het lokale bestuur te versterken. Op deze pagina bieden we concrete aanbevelingen voor beleidsmakers en belanghebbenden op lokaal en bovenlokaal niveau. In ons memorandum 2024, De Grote Sprong naar Morgen, doen we enkele voorstellen om de gemeenteraad te versterken. 

Voorstellen om de gemeenteraad te versterken

Een samenhangend pakket maatregelen met een langetermijnvisie tot 2030 en verder is essentieel voor de structurele versterking van de gemeenteraad. Als VVSG maken we hierbij onderscheid tussen acties die we van lokale besturen verwachten en maatregelen die door centrale overheden moeten worden genomen. We streven naar een nauwe samenwerking tussen lokale, Vlaamse en federale overheden om de positie van de gemeenteraad te versterken. Daarnaast worden de bestaande rechten van gemeenteraadsleden mogelijk niet optimaal benut. Daarom onderstrepen we de noodzaak van een uitgebreid plan voor een sterke gemeenteraad.

Statuut gemeenteraadsleden en voorzitter

• Nood aan uniforme, overzichtelijke en heldere regelgeving voor een coherent statuut voor lokale mandatarissen
• Aandacht voor de hoeveelheid taken en verantwoordelijkheden van mandatarissen
• Cumulverbod voor uitvoerende mandaten - voorzitter gemeenteraad
• Herzie verbodsbepalingen

Vergoeding gemeenteraadsleden

• Betere vergoeding van gemeenteraadsleden via een hoger presentiegeld of een vaste vergoeding

Ondersteuning voor gemeenteraadsleden

• Voorzien van ‘bestuursondersteuning’ of een ‘bestuursondersteuner’
• Stimuleren van de mogelijkheid tot politiek verlof voor raadsleden
• Centraliseren en automatiseren van het mandatenbeheer

Duaal systeem

• Onderzoeken van de voor- en nadelen van een dualistisch systeem

Middelen en continue ontwikkeling van de raad

• Toewijzen van een eigen werkingsbudget voor de raad
• Aanbieden van regelmatige en diverse opleidingen voor raadsleden

De organisatie van de raad

• Oprichting van een bureau van de raad als dagelijks bestuur
• Uitbreiden van de verhouding tussen raadsleden en gemeentelijke diensten voor betere toegang tot informatie

Herstellen van evenwicht tussen gemeenteraad en college

• Aanpassing van het aantal schepenen
• Instellen van een afsprakennota tussen gemeenteraad, college en managementteam

Beter management van agendavorming

• Verbeteren van de afstemming tussen de agenda’s van het college en de gemeenteraad
• Invoeren van een actualiteitsdebat

In Nederland ondersteunt de raadsgriffier de gemeenteraad door advies te geven, processen te begeleiden en transparantie te waarborgen. In deze inspirerende praktijk deelt Ruurd Palstra, raadsgriffier in Velsen, zijn inzichten. Dit model kan Vlaamse besturen helpen om de lokale democratie en besluitvorming te versterken. De VVSG ziet dit als één van de vele mogelijke middelen om de gemeenteraad kracht bij te zetten. Ontdek hoe de rol van raadsgriffier kan bijdragen aan een efficiënter en effectiever lokaal bestuur in onderstaande video's.