Europa: Gemeenten moeten een rol spelen in Europees bestuur

‘Zeventig jaar is lang in de politiek en je zou veel kunnen opnoemen,’ steekt Stefano Bonaccini van wal, wanneer we hem vragen wat de belangrijkste verwezenlijkingen zijn van zeven decennia ten dienste van lokaal en regionaal Europa. ‘In de beginjaren heeft de CEMR sterk bijgedragen aan het Europese project via de jumelages. Die waren in de nasleep van de oorlog van fundamenteel belang om mensen van over heel het continent opnieuw met elkaar te verzoenen. Vandaag de dag zijn er naar schatting ruim 20.000 jumelages in Europa. Wij streven ook de ontwikkeling van de lokale democratie en autonomie na. De belangenbehartiging van de CEMR op dit vlak heeft in 1985 geleid tot de ondertekening van het Europees Handvest voor de Lokale Autonomie. Nu is dit verdrag geratificeerd door alle 47 lidstaten van de Raad van Europa. Zij engageren zich om de lokale democratie te respecteren. Het Congres van Lokale en Regionale Overheden beoordeelt of dit Handvest in de lidstaten wordt toegepast. Regelmatig wordt elk land door het Congres gecontroleerd.’

In de loop der jaren heeft de koepelvereniging haar actieterrein wel uitgebreid naar vele andere domeinen, zoals gendergelijkheid, milieu en internationale samenwerking?

‘Bij twee sleuteldossiers wil ik even stilstaan. Ten eerste hebben we er samen met andere netwerken van lokale en regionale besturen voor gezorgd dat we nu in de Europese teksten de garantie hebben dat de lokale en regionale besturen geraadpleegd worden bij het opzetten en verdelen van Europese fondsen met betrekking tot het cohesiebeleid. Dat is een groot succes voor onze steden, gemeenten en regio’s. Het was niet mogelijk geweest zonder het uitstekende werk van de leden van de Cohesion Alliance. Zij hebben zich op initiatief van het Comité van de Regio’s in 2018 verenigd voor de handhaving van een sterk regionaal beleid.’

‘Ten tweede, recenter heeft de CEMR ervoor gezorgd dat de lokale besturen en hun verenigingen niet langer als “lobbyisten” worden beschouwd. Zij moeten zich voortaan inschrijven in het transparantieregister van de EU. We maken nu integraal deel uit van het Europese bestuur, we worden dus niet meer over dezelfde kam geschoren als vertegenwoordigers van de privésector. Een belangrijke ontwikkeling.’

In maar een paar decennia is de wereld drastisch veranderd. Wat is de bestaansreden van de CEMR vandaag?

‘Dankzij de Europese integratie kennen de lidstaten de langste periode van vrede ooit. Maar vandaag moeten we een nieuwe strijd leveren. We hebben gezien dat een pandemie ons leven in een paar dagen tijd volledig overhoop kan gooien. Maar we hebben ook gezien dat de lokale en regionale besturen een vooraanstaande taak hebben vervuld in het tegemoetkomen aan de basisbehoeften van de burger en het waarborgen van de cohesie en veiligheid van onze gemeenschappen in deze tumultueuze tijden.’

‘Midden in de crisis heeft de CEMR zeer snel gereageerd. Onze leden kregen de ruimte om met elkaar te bespreken hoe lokale besturen sociale maatregelen en voorzorgsmaatregelen namen. We hebben nauwkeurig bekeken welke verwoestende weerslag de crisis had op de lokale overheidsfinanciën en aan de alarmbel getrokken om aan te geven dat lokale besturen minder investeringscapaciteit hebben voor een duurzame toekomst.’

‘Die sensibilisering staat wel nog maar in de kinderschoenen, zowel Europees als nationaal. Samen met het Comité van de Regio’s hebben we het povere overleg met vertegenwoordigers van gemeenten en regio’s bij het uitwerken van de nationale herstel- en veerkrachtplannen aan de kaak gesteld. We mogen niet zwijgen en moeten ons recht opeisen om bij dit proces betrokken te worden. Gelukkig kunnen de lokale besturen rekenen op de steun van de Commissie en het Europees Parlement, en de CEMR zal het dossier de komende maanden op de voet blijven volgen.’

Het klimaat blijft boven aan de wetgevingsagenda van de EU staan, met het maatregelenpakket ‘Fit for 55’, het Sociaal Klimaatfonds enzovoort. Hoe dragen steden en regio’s bij aan de groene transitie?

‘De strijd tegen de klimaatverandering is bijzonder belangrijk voor de lokale besturen. Zoals we afgelopen zomer in België, Duitsland en Nederland hebben gezien, krijgen we steeds vaker te maken met overstromingen. Kijk ook naar de branden in Griekenland, Frankrijk, Turkije en in mijn eigen land, Italië. Klimaatverandering is niet langer een probleem voor morgen, het is al dagelijkse kost geworden. Het engagement van de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, voor de Green Deal is een duidelijk signaal dat de EU sneller wil vergroenen. Maar zonder de steun van Europa en de nationale staten aan de lokale en regionale besturen zullen deze mooie bedoelingen dode letter blijven. Nog iets belangrijks: de Europese Unie moet zich afvragen hoe we ervoor kunnen zorgen dat geen enkele regio achterblijft, ook niet de minder goed bedeelde en vaak afgelegen gebieden.’

‘Het is daarom niet voldoende om geld vrij te maken na een ramp, zoals we de voorbije zomer hebben gezien. We moeten preventieve maatregelen nemen ter ondersteuning van gemeenten en regio’s, zodat ze zich kunnen aanpassen aan de klimaatverandering en de steeds extremere weersomstandigheden. Ziedaar een paar domeinen waar de CEMR kan optreden en iets kan doen.’

In hoeverre kan het Europese programma Next Generation bijdragen tot de ondersteuning van steden en regio’s?

‘Volgens de EU-uitgavenregels moet 37% van het bedrag in het herstelfonds gaan naar de strijd tegen klimaatverandering. In Italië zijn er bijvoorbeeld plannen om meer regio’s op het HST-netwerk aan te sluiten, om het fietspadennetwerk en dat van emissievrije bussen uit te breiden. De burger vraagt meer actie en de herstelplannen zijn een geweldige mogelijkheid om die verwachtingen in te lossen. En dan heb je ook nog de digitalisering. In Italië gaat 25% van het herstelplan daar naartoe. Met dat geld zal men digitaliseringsprojecten van overheidsdiensten en de ontwikkeling van digitale overheidsdiensten ondersteunen. We willen ook van zogenaamde “kwetsbare” regio’s slimme en duurzame regio’s maken door investeringen in sociale woningen of door lokale sociale diensten te versterken.’

‘Nu de meeste plannen goedgekeurd zijn, moeten we ze gaan uitvoeren. Laten we hopen dat de voorzitter van de Commissie niet zal vergeten dat ze gezegd heeft dat de lokale en regionale besturen centraal zullen staan in het herstel.’

De pandemie heeft een schokgolf teweeggebracht voor de lokale financiën. Hoe kijkt u daarnaar?

‘De pandemie is echt nefast geweest voor de lokale financiën. Terwijl de crisis heeft laten zien welke vooraanstaande rol de lokale en regionale besturen hebben gespeeld, is haar impact op onze financiën en op onze investeringscapaciteit op lange termijn groot. Onze berekeningen laten een “schaareffect” zien. Er is een sterke daling van de lokale belastinginkomsten, terwijl de lokale uitgaven gestegen zijn, meer bepaald als gevolg van sociale maatregelen, het aankopen van uitrusting voor de gezondheidszorg, de steun aan bedrijven, de toeristische industrie, het culturele en het verenigingsleven. We zagen ook dat de lidstaten de gemeenten en steden financieel telkens anders ondersteunden. In sommige lidstaten werden de belangrijkste financiële effecten van de crisis gecompenseerd, elders was dat veel minder het geval. We volgen de hervorming van het huidige systeem van economisch bestuur van de EU nauwlettend op en pleiten voor een gunstig lokaal en regionaal investeringskader.’

Zitten de lokale besturen en hun verenigingen mee aan tafel over de toekomst van Europa?

‘Vandaag vindt 77% van de Europeanen dat de lokale besturen en het maatschappelijk middenveld geraadpleegd moeten worden over de inzet van EU-geld voor Next Generation. Dit is een duidelijk signaal dat de gemeenten en regio’s een hoofdrol moeten spelen in het Europese bestuur. Zij zijn het best geplaatst om Europa dichter bij de burger te brengen. En de crisis die we doormaken, herinnert ons er dagelijks aan: alleen door hand in hand te werken – Europa, de lidstaten en de gemeenschappen – zullen we kunnen werken aan het welzijn van de bevolking. En ik kan u verzekeren dat we klaar staan om de burgers te mobiliseren voor de discussies over de toekomst van Europa: de CEMR zit mee aan tafel in dit democratisch proces. De Conferentie over de Toekomst van Europa is een echte uitgelezen kans om in te zetten op onze steden, gemeenten en regio’s. We moeten het moment grijpen om ze tot in het hart van het Europese project te brengen.’ —

Pierre Vander Auwera is communicatieadviseur CEMR en Pieter Plas is hoofdredacteur Lokaal
Voor Lokaal 01 | 2022