Ethische leidraad voor de ontwikkeling van een slimme stad

De Duitse stad Darmstadt gebruikt niet enkel steeds vaker slimme technologieën om het dagelijks leven via digitale processen aangenamer, efficiënter en milieuvriendelijker te maken. Ze denkt ook proactief na over mogelijke risico’s die gepaard gaan met een vergaande digitalisering en hoe ze deze ricisco's zo minimaal mogelijk kunnen houden. 

De stad stelde een interdisciplinaire adviesraad samen, met experts van computerwetenschappen, filosofie, ethiek, pedagogiek, sociologie, architectuur, stedelijke planning, milieu en duurzaamheid. Deze adviesraad besprak uitdagingen van digitalisering vanuit ethisch oogpunt en deed aanbevelingen in het ontwikkelings- en inplementatieproces van Digitalstadt Darmstadt.  Deze Ethics and Technology Advisory Board ondersteunt met name de digitale stad Darmstadt in haar verantwoordelijkheid als modelstad. 

De adviesraad ontwikkelde een ethische code met als basisprincipe is dat de digitale technologieën ten allen tijde moeten worden ontwikkeld en gebruikt ten behoeve van de burgers in alle gebieden van het stadsleven. Dat gebeurt in overeenstemming met hun noden, in het bijzonder van burgers waarop de digitaliseringsprocessen (al dan niet rechtstreeks) betrekking hebben.

De ethische code bevat 9 richtlijnen die als oriënterend en beperkend kader dient voor het gebruik en ontwerp van digitale technologieën. Ze zijn van toepassing op de acties van het stadsbestuur én de bedrijven die in Darmstadt werkzaam zijn.

1.    Inzet voor het algemeen belang

Het digitaliseringsproces staat ten dienste van het algemeen belang. Het doel van de digitale transformatie moet altijd een sociale en/of ecologische verbetering zijn van gemeentelijke diensten. Dat moet zo economisch en efficiënt mogelijk gebeuren.

2.    Democratische controle

Het doel, de ontwikkeling, de uitvoering en het gebruik van digitaliseringsprojecten moeten onderworpen zijn aan het beginsel van democratisch bestuur conform de geldende/bestaande regelgeving. Dat geldt ook voor bedrijven waarbij de gemeente betrokken is. Er mogen geen nieuwe machtsstructuren komen die democratische controle ontwijken en een bedreiging vormen voor de grondrechten, veiligheid en privacy van individuen.

3.    Verantwoordelijkheid en transparantie

De verantwoordelijkheid van democratisch gekozen organen voor beslissingen in de stad moet behouden blijven. Geautomatiseerde processen mogen deze niet vervangen. De criteria voor geautomatiseerde administratieve besluiten moeten openbaar worden gemaakt. Bij de communicatie tussen  de stad en de burger moet van meet af aan duidelijk zijn of er sprake is van een automaat. (bv bij het gebruik van een chatbot).

4. Niet-discriminerende en barrièrevrije toegang tot diensten

De toegankelijkheid en bruikbaarheid van analoge diensten of daarmee samenhangend analoog hulpaanbod moet behouden blijven om de participatie van alle groepen van de stedelijke bevolking te waarborgen. Ook mensen die geen of beperkte toegang hebben tot het internet of een computer of die digitaal niet vaardig zijn moeten immers dezelfde nog steeds toegang hebben tot de dienstverlening van de stad.

5. Soevereiniteit van de stad en haar burgers

De publieke sector en burgers moeten in staat zijn om met vertrouwen digitale infrastructuren, platformen en basisdiensten te ontwikkelen, te exploiteren en te gebruiken. Afhankelijkheden van producten en bedrijven moeten worden vermeden.

6. Gegevensbescherming

Darmstadt wil een pionier zijn op het gebied van gegevensbescherming. Bij het verzamelen, verwerken en publiceren van gegevens moet vanaf het begin rekening worden gehouden met de wet op de gegevensbescherming (GDPR).  Persoonsgegevens mogen zo min mogelijk worden vastgelegd en doorgegeven. Persoonsgegevens mogen niet worden verkocht. Als de stads- of gemeentelijke bedrijven gegevens doorgeven aan derden, moet een verantwoorde omgang met de gegevens worden geregeld door passende gebruikersovereenkomsten.

7. Publicatie van gegevens

Niet-persoonsgebonden gegevens die van belang zijn voor het publiek, moeten in een gebruiksvriendelijke vorm toegankelijk worden gemaakt en ter beschikking worden gesteld.

8. Technologiebeoordeling en duurzaamheid

Alle digitaliseringsprojecten moeten van bij het prille begin aan een toets worden onderworpen rond verschillende criteria:  gevolgen voor ecologische duurzaamheid, voor informatie en communicatie, voor mobiliteit en gezondheid, voor sociaal evenwicht en voor de inrichting van werk worden. De impact op deze criteria moet telksn worden onderzocht en beoordeeld. Bovendien moeten alle digitaliseringsprojecten huidige en toekomstige generaties gelijke ontwikkelingskansen bieden.

9. Waarborgen van infrastructuurbeveiliging

In alle digitale stadsprojecten moet rekening worden gehouden met de kwetsbaarheid en cyberveiligheid van de systemen die worden ingezet voor de publieke dienstverlening en en moet de functionele veiligheid ervan worden gegarandeerd.

De lokale besturen zetten steeds verdere stappen op vlak van digitalisering, automatisering... Er is hierbij zeker al groeiende aandacht voor privacy en veiligheid, maar dat kan nog uitgebreid worden naar vraagstukken inzake ethiek.  Naast privacy zijn er andere centrale ethische concepten zoals autonomie, non-discriminatie, transparantie, verantwoordelijkheid en sociale rechtvaardigheid die ook in afweging moeten worden genomen.

• Hoe kan je toegang verlenen tot data op een niet-discriminerende manier?
• Neem je hierrond als lokaal bestuur een passieve of actieve houding?
• Welke taken hebben menselijke tussenkomst nodig? Welke niet?
• ...

Het thema ethiek & digitalisering staat daarom ook bij de VVSG op de planning. In het najaar van 2022 zullen we samen met onze leden en bestuursorganen ons buigen over dit vraagstuk en werk maken van handvatten voor de lokale besturen.