Auteur: Maarten De Waele
Gepubliceerd op: 12-11-2022
Lokale besturen krijgen met steeds meer vormen van gewelddadig radicaal gedrag af te rekenen. Mandatarissen en lokale medewerkers zijn vaker het doelwit van haatspraak, vandalisme en verregaande bedreigingen dan twee jaar geleden. Dat blijkt uit een bevraging die de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) bij haar leden deed. De VVSG is ongerust over de verscherpte tegenstellingen in de maatschappij. Ze wil in samenwerking met bovenlokale overheden, wetenschappelijke instituties, lokale besturen en sociale mediaplatformen, haatspraak en polarisatie niet enkel in de Dorpstraat maar ook in de publieke digitale ruimte aanpakken.
Klimaat van onrust en onzekerheid
De spanningen in de Vlaamse steden en gemeenten zijn duidelijk toegenomen. ‘Het klimaat van maatschappelijke onrust en onzekerheid over de gevolgen van het coronavirus zorgde voor een perfecte voedingsbodem om verdeeldheid te zaaien’, aldus Wim Dries voorzitter van de VVSG. ‘Extremistische groeperingen proberen hun voordeel te doen door hun boodschap te verspreiden en verdeeldheid te zaaien, ten koste van de samenhang in de maatschappij.' Deze groeperingen grijpen naar desinformatie: geproduceerde misleidende of doelbewust foutieve informatie. De respondenten geven aan dat foutieve berichtgeving zich vooral focust op de twijfel over de ernst van de pandemie, de daaraan gekoppelde vaccinatiecampagne, en de maatregelen die de (lokale) overheid nam om de pandemie in te dijken. Ook polarisatie op etnisch vlak komt hierbij bovendrijven. Zo signaleren gemeenten dat ook foutieve berichten circuleren over vluchtelingen en het vluchtelingenbeleid, diversiteitsbeleid of over de toekenning van OCMW-leefloon en uitkeringen aan personen met een migratieachtergrond.
Rechts-extremisme meer op de voorgrond
Extremisme uit zich ideologisch anders dan twee jaar geleden. Er zijn nu meer gemeenten die regelmatig signalen van rechts-extremistische signatuur ontvangen, nl. meer dan de helft tegenover 1 op 3 in 2020. Verklaring voor deze toename ziet de VVSG in een verregaande vorm van polarisatie op de etnisch-culturele breuklijn, spanningen rond het samenleven in diversiteit dus. Extreme meningen in dat spectrum halen vooral hun winst uit deze polarisatie. Naast het rechts-extremisme zorgt ook het Islamistisch extremisme nog steeds voor dreiging. Beide vormen van extremisme houden elkaar in stand. Lokaal probeert men een antwoord te bieden door burgers te verbinden als dam tegen elke vorm van extremisme. Dat vergt echter middelen en capaciteitsinzet.
Anti-overheidsdenken
Een toename van spanningen in de maatschappij zorgt voor een aantasting van het vertrouwen in de democratische instellingen. Het anti-overheidsdenken blijkt uit de resultaten: 3 op 5 respondenten is zelf al het doelwit geweest van haatspraak en polarisatie. Vaak blijft het bij beledigingen, maar in sommige gevallen krijgen lokale besturen af te rekenen met vandalisme en zelfs doodsbedreigingen. Dat kan ook in Vlaanderen escaleren. Zo werd toenmalig raadslid en huidige Gentse schepen Hafsa El-Bazioui met de dood bedreigd naar aanleiding van een debat in de media. Ook burgemeester Johan Tollenaere was naar aanleiding van de zaak Jürgen Conings kop van jut voor mensen die in samenzweringen en complotten geloven. De pandemie en vrijheidsbeperkende maatregelen hebben een sterke katalysator gevormd voor het wantrouwen in de overheid.
Sociale media als een rode lap op een stier
Sociale media zijn een katalysator die ervoor zorgt dat bepaalde berichten, ongeacht of deze correcte informatie bevatten of niet, een versterkend effect krijgen en via algoritmen op het scherm verschijnen van personen die gelijkaardige berichten hebben aangeklikt. Hierdoor zwerven we allen via sociale media in een eigen wereld rond omringd door boodschappen die de eigen mening (lijken) te bevestigen. Net door deze algoritmen vormen sociale media de ideale rekruteringspoel waarbij personen blootgesteld worden aan boodschappen waar ze langzamerhand meer en meer verdiept geraken in bepaalde ideeën en opvattingen. Voorbeeld daarvan is de beweging van “soevereine burgers” in Vlaanderen, een beweging die kwam overwaaien uit de Verenigde Staten en ook in ons land aanhangers kent die zich uitdrukkelijk willen distantiëren van de huidige democratische instellingen. Het toont aan dat het niet langer voldoende is om voelsprieten te hebben in buurten en wijken, maar dat je ook kennis moet hebben over wat er online leeft.
De 10 aanbevelingen
De VVSG heeft tien aanbevelingen klaar om de lokale aanpak van radicalisering en polarisatie te versterken. Burgers hebben nog het meeste vertrouwen in de lokale overheid (Bron: Statistiek Vlaanderen). Hier liggen volgens de VVSG mogelijkheden. ‘We moeten de breuklijnen die COVID-19 heeft doen ontstaan, herstellen. Lokale bestuur moeten het gesprek met de burger aangaan en luisteren naar hun verzuchtingen en bezorgheden.’ Onder de krasse uitspraken en verwensingen schuilen gevoelens van frustratie omdat hun stem niet wordt gehoord, er geen erkenning is voor de persoonlijke noden en machteloosheid. Daarbij kunnen lokale besturen net een dam vormen tegen verdere escalatie door in dialoog te gaan en een geschikte begeleiding te voorzien. In het project PolarProf werkt de VVSG samen met het Hannah Arendt Instituut, Agentschap Integratie en Inburgering en lokale besturen aan een actieplan tegen haatspraak, desinformatie en toxische polarisatie. Ook bovenlokale steun is nodig om in samenwerking met sociale mediaplatformen werk te maken van het aanpakken van complottheorieën, desinformatiecampagnes en anonieme accounts. Alleen op deze manier kan het preventiewerk zich niet enkel in de fysieke ruimte afspelen, maar evenzeer in de digitale wereld.
Rapport
Lees het volledige VVSG-rapport polarisatie en radicalisering.
Contact
Nathalie Debast - persverantwoordelijke
