Auteur: Mike Deschamps
Gepubliceerd op: 24-02-2022
Het werk ‘werkbaar’ maken voor medewerkers in woonzorgcentra en tegelijk ook de kwaliteit voor bewoners en hun familie verhogen, is al jaren een uitdaging. Werkbaar werk gaat over een gezond evenwicht tussen taakeisen en eigen regelmogelijkheden om een goede werkbeleving te kunnen ervaren. Een goede balans kan verder leiden tot fiere medewerkers. En kan daarenboven voor een grotere aantrekkingskracht zorgen bij werkzoekenden. Bijvoorbeeld in woonzorgcentrum Zuiderlicht waar ze zelfs wachtlijsten hebben voor o.a. verpleegkundigen.
Maar liefst 17 openbare woonzorgcentra namen deel aan het pilootproject van de Vlaamse overheid rond de invoering van ‘werkbaar werk’ via de principes van de innovatieve arbeidsorganisatie (IAO). Tijdens het slotevent ‘met zorg organiseren’ op 22 februari 2022 werden zowel WZC Van Zuylen (welzijnsvereniging Mintus Brugge) en WZC Zuiderlicht (stad Gent) als goede praktijken uitgebreid toegelicht voor de 480 aanwezige deelnemers.
Naar een nieuwe zorgorganisatie
De professionalisering van de woonzorgcentra is volop bezig. Een valkuil hierbij is dat er teveel takenlijstjes worden afgevinkt. Het rigide uitvoeren van procedures staat ‘kwaliteitsvolle zorg’ soms in de weg. Veel zorgmedewerkers worstelen hiermee, voelen zich ‘zorgrobotten’ in plaats van zorgverleners. Ook de bewoner lijdt hieronder: de zorg is heel procedureel geworden. De individuele behoefte van de bewoner komt vaker dan gewenst op de achtergrond. IAO wil deze valkuilen vermijden en tegelijk ook het werk aangenamer en draaglijk maken voor de medewerkers.
Duidelijke visie en gedeeld leiderschap
IAO's kenmerken zich door een samenhangende en duidelijk geprofileerde visie. Teams hebben een logisch samenhangend geheel van taken. Er wordt gewerkt met gedeeld leiderschap. Er is een goed evenwicht tussen regelmogelijkheden en taakeisen voor de individuele medewerker. ‘Het gaat er vooral over dat het werk anders georganiseerd wordt. Hierdoor krijgen medewerkers meer mogelijkheden om verstoringen tijdens de dag zelf op te vangen door taken te kunnen schuiven. Op die manier verminderen we werkdrukrisico’s. Als medewerkers meer leermogelijkheden hebben, dan zien we dat ze opnieuw fier zijn op hun job’, zo zegt Sabine Van Houdt van het begeleidend bureau Workitects vzw.
Zuiderlicht als echte pionier
Een van de pioniers van de zorginnovatie is woonzorgcentrum Zuiderlicht van OCMW Gent. Het wzc biedt opvang voor 144 bewoners. Reeds in 2017 zijn ze er gestart met IAO; nog voor de start van het pilootproject van de Vlaamse overheid. Directeur Steve Sercu: ’We zijn van nul gestart in een nieuw gebouw. Het voordeel hiervan was dat we geen rekening moesten houden met oude gewoonten en daardoor weinig weerstand hadden bij het veranderingstraject. We werken in 6 teams en met duidelijk afgebakende leefgroepen voor o.a. mensen met jong dementie, personen met een interneringsverleden, voor personen met een beperking en mensen met een psychische zorgnood. IAO is voor ons een goed middel om onze organisatie uit te tekenen. Het mag echter nooit een doel op zich zijn. Eigenlijk is ons geheim recept een uitgesproken visie, en niet de IAO. We hebben een omkadering, waardoor medewerkers 20% van hun taken zelf kunnen invullen. Dit loont en geeft meer autonomie aan iedere medewerker. Er wordt bij ons even hard gewerkt als in een andere organisatie, maar medewerkers participeren zelf mee; wat minder stress geeft. Ook de teamleiders participeren mee in het team, waardoor de vinger aan de pols wordt gehouden.’
Scherpe visie rond verandering
Ook Marijke Dobbels (directeur WZC Van Zuylen) licht toe dat een scherpe visie noodzakelijk is: ‘Met expeditie Van Zuylen hebben we een ruimer veranderingstraject gerealiseerd op basis van IAO. Dit zorgde voor grondige veranderingen, want de teams werden herschikt en de leefgroepen van de bewoners werden opnieuw samengesteld. Een cruciale factor is de inspraak van medewerkers in het welslagen van het veranderingstraject.’ Net als in heel wat andere woonzorgcentra koos men in Van Zuylen voor kleinschalig wonen. Een woonvorm die meer en meer voorkomt, zo blijkt uit het pilootonderzoek van Workitects.
Duidelijke profilering
Niet alleen een goede visie is essentieel, ook een externe profilering naar toekomstige bewoners én naar potentiële medewerkers zorgt voor succesverhalen. Pascale Hulpiau (directeur ouderzorg OCMW Gent): ‘woonzorgcentra lijken qua profilering vaak op elkaar. Ze doen allemaal min of meer hetzelfde; maar toch is dat niet zo als je in detail kijkt. We moeten de sterktes meer wereldkundig maken. In Zuiderlicht hebben we de doelgroepen heel scherp bepaald van bij het begin. Dit verhoogt duidelijk de aantrekkingskracht voor sollicitanten. We zien dat bijvoorbeeld sollicitanten interesse hebben voor de leefgroep voor bewoners met een psychische zorgnood en bewust kiezen voor Zuiderlicht. Deze medewerkers zijn dan ook vaak heel erg gemotiveerd. Soms gaan ze tijdelijk in een van onze andere woonzorgcentra aan de slag; om daarna dan definitief in Zuiderlicht te gaan werken. Een wachtlijst in tijden van tekort aan personeel, daar kunnen velen van dromen.'
Een van de 17 piloot-woonzorgcentra is WZC Meerminnehof uit Mortsel. Daar is het traject naar een innovatieve arbeidsorganisatie nog niet volledig afgerond. Het was tot hiertoe een traject met vele ups en downs, dat samen viel met de pandemie en personeelsverloop bij de medewerkers en bij de leidinggevenden. ‘Ons denkkader over organisatie van de arbeid is ruimer geworden. We hebben onze zorg binnen het lokaal bestuur clusterbreed georganiseerd (buitenschoolse kinderopvang, thuiszorgdiensten, assistentiewoningen en woonzorgcentrum) en we zijn nu bijvoorbeeld aan het experimenten met combijobs. We stoten hierbij in de praktijk op beperkingen in de verschillende personeels- en financieringsnormen.
In de thuiszorg en in het woonzorgcentrum hebben we de teams herdacht tot kleinere multidisciplinaire teams dicht bij de bewoner of de klant. We zien in deze teams medewerkers eigenaarschap en rollen opnemen. Het effect op de tevredenheid bij de medewerkers en de interesse van nieuwe sollicitanten zien we voorlopig nog niet. Mochten we het traject opnieuw doen, dan zouden we de begeleiding (intern en extern) van onder andere de leidinggevenden doorheen het traject van bij het begin intensief aanwenden en vooral meer de nodige tijd nemen’, zo zegt directeur Inge Wittockx.
De openbare woonzorgcentra gaan de komende jaren verder inzetten op innovatie, o.a. via het herdenken van de arbeidsorganisatie. De ervaringen van de 17 piloten zijn hierbij heel nuttig.
Het volledig onderzoeksrapport kan aangevraagd worden bij https://www.workitects.be/webform/werkbaarheidsrapport-VlaamseWZC-2021
