De OCMW-barometer kreeg er in 2016 nog nieuwe thema's bij en de verschillende soorten hulpverlening werden grondiger onderzocht. Zo werd in 2017 apart gepeild naar het aantal cliënten aanvullende financiële steun op basis van een eenduidige definitie van de stuurgroep OCMW-barometer. De OCMW-barometer stelt grosso modo vragen over woonbeleid, zorg voor oud en jong en het aantal cliënten financiële steun. De vragen worden gespreid over het hele jaar gelanceerd om zo de werklast voor de besturen aanvaardbaar te houden. Iedere enquête groepeert vragen over een bepaald soort hulpverlening. Ze kan daarom gemakkelijk worden ingevuld door de persoon die daarvoor het best geplaatst is. Naar gegevens die in andere databanken beschikbaar zijn, wordt via de OCMW-barometer niet gevraagd. Zo zijn gegevens over tewerkstellingsen activeringsbeleid maar ook over gezinszorg elders beschikbaar en tref je die vragen en antwoorden dus niet aan in de OCMW-barometer.
Woonbeleid
OCMW’s zijn zeer actief op het gebied van wonen en woonbeleid voor hun cliënteel. Jaarlijks hebben ze met 11.000 tot 12.000 vorderingen tot uithuiszetting te maken. Dat zijn dus een 230-tal gevallen per week, ondanks alle inspanningen van het OCMW om uithuiszettingen te voorkomen. Daklozen, woonwagenbewoners en personen zonder vaste woonplaats kunnen een referentieadres bij het OCMW nemen. Dat maakt het mogelijk om uitkeringen te ontvangen waarvoor je een officiële woonplaats moet hebben.
Hiertoe behoren onder meer werkloosheidsvergoedingen en kinderbijslagen. Toekenning van een referentieadres zit duidelijk in de lift. Het totale aantal geschatte referentieadressen is in 2019 tot ongeveer 5400 toegenomen. Voor cliënteel dat zonder woning valt, lost een doorgangswoning veel problemen op. Hierbij neemt drie kwart van de OCMW’s dan zelf de woonbegeleiding op. Dat OCMW’s zorg dragen voor de zwakkeren in onze samenleving, mag blijken uit tabel 1. Die geeft een overzicht van de doelgroepen die in doorgangswoningen verblijven.
Drie kwart van de OCMW’s verhuren panden aan daklozen. Die vormen daarmee de belangrijkste doelgroep, gevolgd door cliënteel dat met een uithuiszetting kampt. Gezinnen met relationele problemen of die moeten afrekenen met een ongeschikte woning, zijn voor bijna de helft vertegenwoordigd. Partnergeweld komt voor circa 40% voor. Erkende vluchtelingen en de categorie ‘andere’ sluiten af. Om in te staan voor noodopvang van personen of gezinnen, doen OCMW’s een beroep op partners.
Samenwerking gebeurt vooral met CAW’s, hotels, motels, jeugdherbergen, opvangcentra en onthaaltehuizen. Maar ook samenwerking met andere OCMW’s behoort tot de mogelijkheden. Dat OCMW’s steevast met woonproblemen worden geconfronteerd, illustreert tabel 2. Die geeft aan wat de grootste problemen in verband met huisvesting zijn. Het ‘vinden van goede, betaalbare en energiezuinige woningen voor kansarmen of personen/ huishoudens met laag inkomen’ wordt door bijna elk OCMW aangehaald. Dit wordt op de voet gevolgd door ‘lange wachtlijsten voor sociale woningen’ met bijna 80%. Bijna één derde van de respondenten noteert ‘Weinig sociale woningen / woningen op de privéhuurmarkt voor grote huishoudens’.
Thuiszorgdiensten en zorg voor jong en oud
Dat OCMW’s opkomen voor kwetsbare personen in onze samenleving, blijkt uit tabel 3. Het gros van de OCMW’s biedt schoonmaakdiensten, mindermobielenvervoer en maaltijdbedeling aan huis aan. Aangeboden schoonmaakdienst kan als erkende of niet-erkende schoonmaakdienst, al dan niet binnen een welzijnsvereniging. Ongeveer 50% van de OCMW’s heeft een schoonmaakdienst met dienstencheques. De doelgroep lijkt duidelijk: voor schoonmaakdiensten en maaltijdbedeling aan huis is het overgrote deel van het cliënteel ouder dan 65 jaar. Zoals al vermeld worden gegevens van gezinszorg niet via de barometer opgevraagd, aangezien die elders beschikbaar zijn.
De OCMW-barometer toont aan dat het overgrote deel van de OCMW’s maaltijdbedeling organiseerde. De gehanteerde eenheidsprijzen zijn democratisch en afgestemd op de hulpbehoevendheid van het cliënteel. Hetzelfde geldt voor mindermobielenvervoer dat meer dan drie kwart van de OCMW’s autonoom organiseert. Iets meer dan één vijfde geeft aan hiervoor met andere organisaties samen te werken. Mantelzorgpremies worden vooral door het OCMW aangeboden, en duidelijk minder door de gemeente of stad. Ook nemen lokale besturen bijkomende initiatieven ter ondersteuning van mantelzorgers, bijvoorbeeld de Dag van de Mantelzorg.
Aantal cliënten aanvullende financiële steun
In overleg met de stuurgroep ‘OCMW-barometer’ werd in het recente verleden ‘cliënt aanvullende financiële steun’ omschreven. Los van een eenduidige definitie was een bijkomende doelstelling om het totaal aantal cliënten in hulpverlening zo goed mogelijk in kaart te brengen. Zo moet de beslissing tot toekenning van een aanvullende financiële steun door het OCMW worden genomen. Of die steun terugvorderbaar is of niet, of hij eenmalig, in de vorm van dringende steun of gedurende een langere tijd wordt toegekend, om maar enkele criteria te noemen, het is van geen belang. Deze begripsomschrijving geeft minder verwarring en biedt meer houvast voor de OCMW’s. Bij de peiling naar het aantal cliënten aanvullende financiële steun wordt de omschrijving meegegeven. Dit kan een goede manier van werken zijn, temeer omdat de peiling naar het aantal cliënten aanvullende financiële steun apart wordt gelanceerd.
Dit artikel presenteert maar enkele samenvattende resultaten uit de OCMW-barometer. De OCMW-barometer biedt enorm veel informatie en kan in die zin beleidsondersteunend werken. Zo behoort de aanlevering van datasets voor een bepaalde regio op verzoek ook tot de mogelijkheden. Met de integratie van gemeente en OCMW is de omvorming van OCMW-barometer tot een barometer over de sociale dienstverlening van het lokale bestuur iets om over na te denken. •
Hans Ledegen is VVSG-stafmedewerker maatschappelijke integratie en werk
Voor Lokaal 12 | 2020
