Met Smart Sporting Cities, een proefproject van Sport Vlaanderen en de stad Leuven, willen beide organisaties het sport- en beweeggedrag in de publieke ruimte met slimme technologie in kaart te brengen. Met deze data willen Sport Vlaanderen en de stad Leuven inzichten verzamelen over de groeiende groep ongebonden sporters (sporters die buiten clubverband sporten), om het beleid errond te versterken en zo nog meer inwoners te kunnen aanzetten tot sporten en bewegen. Het project, dat gerealiseerd werd met ondersteuning van het Programma Innovatieve Overheidsopdrachten (PIO), wordt eerst gelanceerd in twee proeftuinen in Leuven (2021-2024) en kan op termijn uitgerold worden in heel Vlaanderen.
Aanleiding en doelstelling
Zowel de Vlaamse overheid (Sport Vlaanderen) als lokale overheden hebben via subsidiestromen naar sportclubs en de administratieve terugkoppeling een goed zicht op de georganiseerde sportdeelname in Vlaanderen of in hun gemeente. Via een formeel lidmaatschap bij een sportclub en overkoepelende sportfederatie weten we dat er in 2020 1.405.156 sportende leden zijn in Vlaanderen. Toch weten we daarmee nog niet voldoende. Betekent een lidmaatschap dat deze mensen regelmatig sporten en bewegen? Zijn ze enkel actief bij hun sportclub? Bovendien geeft onderzoek aan dat er een groeiende groep ongebonden sporters is; voornamelijk volwassenen die sport en bewegen in lossere verbanden. Daarbij gaat het om flexibele groepen (bv. met het gezin, met vrienden of met collega’s) en flexibele tijdstippen. Door de beperkende coronamaatregelen en de sluiting van sportinfrastructuur en sportorganisaties in 2020 en 2021 heeft de Vlaming meer dan ooit de publieke ruimte ontdekt om te sporten en te bewegen. Wandelen en fietsen was nog nooit zo populair.
Zowel Sport Vlaanderen als gemeenten willen met andere woorden meer inzicht ontwikkelen in het sport- en beweeggedrag in de publieke ruimte. Die inzichten kunnen ontwikkeld worden via verschillende databronnen die gemakkelijk of net iets moeilijker beschikbaar zijn;
- Sommige sporters maken gebruik van apps en wearables om hun eigen gedrag te monitoren en te delen op sociale media. Deze informatie is echter niet publiek toegankelijk en is vaak verbonden aan een internationale commerciële partner. Toegang tot deze data op buurtniveau is duur en moeilijk te realiseren. Of je moet toestemming krijgen van elke individuele gebruiker over zijn of haar data. Bovendien zijn het vaak ervaren en heel gemotiveerde sporters die deze toepassingen gebruiken. Wat zegt dit over het gedrag van de modale Vlaming?
- Vlaanderen zet via (online) bevragingen bij inwoners al sterk in op kennisontwikkeling. Denk maar aan de gemeente- en stadsmonitor of specifieke bevragingen over sport van Sport Vlaanderen en andere beleidspartners. Deze methode is sterk ontwikkeld, maar heeft ook enkele belangrijke nadelen (grote non-respons, een moeilijke definitie van sport versus bewegen, geheugen-effect bij respondenten). Beide projectpartners wilden nieuwe toepassingen gebruiken op maat van het beleid waarbij sportgedrag gemeten en niet bevraagd wordt.
- Voornamelijk bij de beleidsdomeinen mobiliteit en economie zijn slimme technologieën of Internet of Things (IoT) toepassingen sterk geïntegreerd in het kennisbeleid. Denk maar aan de fietstellinten, tellers van bezoekers in winkels of de druktebarometers die door steden worden toegepast. Sinds 2019 gebruikt ook Sport Vlaanderen digitale tellinten op verschillende mountainbikeroutes.
Sport Vlaanderen en de stad Leuven willen verder inzetten om het gebruik van sportinfrastructuur en publieke ruimte beter in kaart te brengen. Op die manier kan de return on investment van deze investeringen ook beter in kaart gebracht worden. Het gebruik van IoT-toepassingen die daarbij mobiel (verplaatsbaar) en beperkt invasief (weinig of geen grondwerken noodzakelijk maken) zijn dragen daarbij onze voorkeur uit. Sommige sensoren hebben een 4G verbinding en functioneren met een batterij met twee jaar levensduur, maar kunnen slechts beperkte data verzamelen. Andere toepassingen hebben meer technologische mogelijkheden, maar zijn sterk afhankelijk van stroom en datavoorzieningen.
Wat willen beide overheden in kaart brengen? In de éérste plaats het aantal en aandeel sportende of bewegende bezoekers in de publieke ruimte. Dat is al een mooie uitdaging. U fietst of loopt, maar wandelen of steppen en alle andere beweegmogelijkheden horen er ook bij. Via een marktconsultatie daagden we onze technologische partners uit om samen op zoek te gaan hoe we specifieke sporten zouden kunnen herkennen. Kunnen we bijvoorbeeld op een grasveld of open ruimte nagaan welke sporten daar beoefend worden? We zijn ook benieuwd wanneer bepaalde sportinfrastructuur populair is. ‘s Ochtends of ‘s avonds? Misschien voornamelijk tijdens de zomer en in het weekend? Verder willen we ook de snelheid van sporters op een beweegroute (looppad, fietspad, MTB-pad) in kaart brengen en bepalen of gebruikers dit alleen of in groep beleven.
Na een uitgebreide aanbestedingsprocedure werd gekozen voor de technologische oplossing van Cronos Public Services. Zij bieden een cameraoplossing aan met artificiële intelligentie om te voldoen aan onze wensen. Omdat er gebruik gemaakt wordt van innovatieve edge computing hardware, kan alle verwerking van de camerabeelden met behulp van artificiële intelligentie op het apparaat zelf gebeuren en niet op een centrale server. Dit wil zeggen dat geen enkel beeld de camera verlaat en enkel algemene statistieken die niet gebonden zijn aan persoonsgegevens, zoals ‘type sportactiviteit’ of ‘tijdsduur van het bezoek aan de proeftuin’ opgeslagen worden. Dit heeft als extra voordeel dat de bandbreedte die nodig is om het systeem te laten werken, beperkt blijft. Sport Vlaanderen en stad Leuven voerden samen ook een gegevensbeschermingseffectenbeoordeling uit om de datarisico’s op te lijsten en de nodige veiligheidsmaatregelen te nemen.
In twee proeftuinen in Leuven (het park De Bruul en de Philipssite) wordt in 2021 gestart met de dataverzameling om deze te optimaliseren doorheen de volgende projectjaren. We plaatsten signalisatieborden in het park en via een website en emailadres gaan we met de gebruikers van het park in overleg.
Sport Vlaanderen en de stad Leuven zijn de opdrachtgevers en projectpartners. Samen zoeken ze antwoorden op gelijkaardige beleidsuitdagingen; hoe kunnen we meer mensen in beweging krijgen en houden? Vanuit de stad Leuven gebeurt dit door een samenspel tussen de sportdienst en de aanwezig expertise omtrent Smart City toepassingen.
Het Programma innovatieve overheidsopdrachten (PIO) van het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie van de Vlaamse overheid heeft Sport Vlaanderen en stad Leuven deze innovatie aankoop mee helpen voorbereiden en voor cofinanciering van de aankoop a rato van 50% gezorgd.
Cronos Public Services voert het project uit
Het totale aankoopbudget van dit project is 200.000 euro voor een periode van drie jaar (2021-2024). Dit budget is een cofinanciering van PIO, Sport Vlaanderen en de stad Leuven. Dankzij de steun van PIO werd in 2019-2020 ook een voorbereidingstraject doorlopen, bestaande uit een grondige behoefteanalyse, marktverkenning en een publieke marktconsultatie. Addestino Innovation Managament heeft deze voorbereidingsfase begeleid en de resultaten gebundeld in een rapport.
Het project werd in 2019 ingediend door Sport Vlaanderen en de stad Leuven bij het PIO of Programma Innovatieve Overheidsopdrachten ingebed in het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie van de Vlaamse Overheid. Op die manier konden de projectpartners rekenen op begeleiding bij de aanloop en eventuele cofinanciering.
In de loop van 2019-2020 werd de aanbesteding voorbereid (cf supra). Publicatie volgde in december 2020. Na een onderhandelingsfase met de geselecteerde kandidaat-bedrijven kon de opdracht in het voorjaar van 2021 gegund worden aan Cronos Public Services, waarna de IoT-toepassingen in augustus en oktober 2021 worden geïnstalleerd. Deze toepassingen zullen data verzamelen tot de lente van 2024.
Hindernissen & tips voor andere lokale besturen die een gelijkaardig project willen uitrollen.
Van bij de start van het project werd een multidisciplinair projectteam samengesteld (o.a. juristen, sportfunctionarissen, data protection officers (DPO’s), een aankoopverantwoordelijke, externe procesbegeleiders…) Ook zo werd het mogelijk diverse perspectieven te combineren en de specifieke uitdaging en beoogde oplossing verder te verfijnen. Voornamelijk in functie van de meest geschikte aanbestedingsprocedure (selectie van geschikte kandidaten gevolgd door onderhandelingen waarin met de geselecteerde kandidaat-bedrijven in onderling overleg geschikte oplossingen en benaderingen worden uitgewerkt) en de nodige maatregelen om de gegevensbescherming te garanderen heeft een breder team haar meerwaarde bewezen.
Terugkijkend op de procedure was het bestek te complex (use-cases, twee verschillende proeftuinen, mobiele en permanente toepassingen in de publieke ruimte,… opgedeeld in twee percelen). Dit heeft de vergelijkbaarheid van producten en prijzen niet vergemakkelijkt.
Steden en gemeenten die willen inzetten op IoT-toepassingen voor sport en bewegen laten zich best goed informeren over de technische en juridische mogelijkheden van de verschillende toepassingen. Wat zijn de specifieke juridische implicaties van bepaalde technologische keuzes? Een goede analyse van de wensen en mogelijkheden in je eigen publieke ruimte is een belangrijke stap om een kwaliteitsvol bestek te kunnen ontwikkelen.
