Op de verkiezingsdag

Stembureau
Het college van burgemeester en schepenen verdeelt de kiezers in stemafdelingen op basis van geografische deelgebieden om het stemmen en de telling te vergemakkelijken. Het decreet legt geen beperking op aan het minimum- of maximumaantal kiezers per stemafdeling. Elke kiezer brengt zijn stem uit in de toegewezen stemafdeling, waar één stembureau verantwoordelijk is voor het leiden van de kiesverrichtingen. Het college wijst aan elk stembureau een specifiek stemlokaal toe. De stembureaus hebben als taak ervoor te zorgen dat de kiesverrichtingen soepel verlopen.

• Een stembureau bestaat uit een voorzitter, een secretaris, vier bijzitters en vier plaatsvervangende bijzitters.
• Een stembureaus met stemcomputers heeft een bijzitter en een plaatsvervangende bijzitter extra.

Bijzitters worden geselecteerd uit de kiezers van de betreffende gemeente, met uitzondering van de kandidaten. Zij mogen immers geen deel uitmaken van het stembureau.

Telbureau
Voor het tellen van de stemmen worden de stembiljetten van verschillende stemafdelingen samengevoegd door het telbureau. Een telbureau is verantwoordelijk voor de telling van de stembiljetten van maximaal drie geografisch aangrenzende stembureaus. Als er niet meer dan drie stembureaus zijn, fungeert het gemeentelijk hoofdbureau als telbureau. Telbureaus bestaan uit een voorzitter, een secretaris, twee tot vier bijzitters en plaatsvervangende bijzitters. Kandidaten mogen geen deel uitmaken van een telbureau. Op dinsdag 8 oktober 2024 wijst het college van burgemeester en schepenen aan welke telbureaus de stemmen van welke stembureaus zullen tellen. Bij geautomatiseerd stemmen zijn er geen telbureaus; de gegevensdragers met de uitgebrachte stemmen worden direct naar het hoofdbureau gebracht.

Hoofdbureau
Het hoofdbureau bestaat uit een voorzitter, een plaatsvervangende voorzitter, een secretaris, drie bijzitters en vier plaatsvervangende bijzitters.
Het hoofdbureau houdt toezicht op de werkzaamheden van de stembureaus en telbureaus. Het verzamelt de gegevens van de telbureaus (of de gegevensdragers van het stembureau bij geautomatiseerd stemmen), voert de algemene telling van de stemmen uit en kondigt de uitslag aan. Het hoofdbureau heeft ook een belangrijke rol bij de aanvaarding van de voordrachten, waarbij de voorzitter van het hoofdbureau een centrale rol speelt.

Afhankelijk of er in een stembureau gestemd wordt op papier, of via de stemcomputer, gelden er andere regels. Hieronder een overzicht van hoe bij beide types van stemming de verkiezingsdag verloopt. (FG!)

Voor 8u 
In een stembureau waar op papier gestemd wordt, installeert de voorzitter het stembureau ten laatste om 7u30. Voorafgaand aan de start van de stemming voeren de voorzitter en het bureau verschillende voorbereidingen uit. Eens de samenstelling van het bureau is vastgesteld, volgt de eedaflegging van de leden en getuigen, evenals de toewijzing van taken.

Tussen 8u tot 13u
De stemming begint om 8u, waarbij alle uitgenodigde kiezers in de stemafdeling hun stem kunnen uitbrengen. Er is geen opkomstplicht meer. Personen die niet op de kiezerslijst staan, maar wel een beslissing (toelating) hebben van het college van burgemeester en schepenen of het hof van beroep, kunnen ook stemmen. Gevolmachtigde kiezers gaan met de benodigde documenten naar het stemlokaal van de volmachtgever. Na 13u worden geen nieuwe kiezers meer toegelaten tot het wachtlokaal. Wie om dat uur wel al aanwezig was, maar nog niet kon stemmen, mag nog stemmen.

Na 13u
Na het stemmen stelt het stembureau overzichtslijsten op, waarin vermeld wordt:

• wie met een volmacht heeft gestemd,
• wie niet is komen stemmen,
• wie niet op de lijst van het stembureau stond, maar wel heeft gestemd,
• afwezige of te late kandidaat-bijzitters,
• of er onbevoegden uit het stemlokaal zijn verwijderd.

Leden van het stembureau en getuigen kunnen hierover opmerkingen laten opnemen in het proces-verbaal.

De voorzitter opent de stembussen en telt het aantal stembiljetten, waarna deze in verzegelde omslagen worden gestoken. Het proces-verbaal wordt opgesteld en ondertekend, waarna de voorzitter de stembiljetten (samen met andere administratieve stukken) aan de voorzitter van het aangewezen telbureau bezorgt. 

Vanaf 14u
Voor de bureaus waar op papier gestemd wordt, moet er ook een telbureau samenkomen. De voorzitter installeert het telbureau uiterlijk om 14u. Getuigen worden toegelaten zodra het telbureau is geïnstalleerd. De voorzitter opent de omslagen met de stembiljetten en het tellen kan beginnen.

1. Ordenen
Eerst wordt het aantal stembiljetten zonder ze open te vouwen geteld. Vervolgens worden de stembiljetten verdeeld in vier categorieën:

1. voor elke lijst, de stembiljetten met alleen een geldige lijststem;
2. voor elke lijst, de stembiljetten met een of meer naamstemmen (en ook alle stembiljetten waarop zowel een lijststem als een stem voor een of meer kandidaten van dezelfde lijst werd uitgebracht);
3. blanco stemmen en ongeldige stemmen;
4. twijfelachtige stembiljetten (het telbureau beslist om deze aan een van de andere categorieën toe te wijzen).

2. Tellen
In een tweede stap stelt het telbureau per lijst het aantal:

1. stembiljetten met een geldige lijststem;
2. stembiljetten met een of meer geldige naamstemmen (en ook alle stembiljetten waarop zowel een lijststem als een stem voor een of meer kandidaten van dezelfde lijst werd uitgebracht);
3. naamstemmen dat elke kandidaat behaalde.

De volgende stembiljetten worden als ongeldig beschouwd:

1. Stembiljetten waarop meer dan één lijststem voorkomt of waarop naamstemmen voor kandidaten op verschillende lijsten zijn uitgebracht;
2. Stembiljetten waarop een kiezer een stem heeft uitgebracht bovenaan op een lijst en tegelijkertijd naast de naam van een of meer kandidaten van een of meer andere lijsten;
3. Stembiljetten waarvan de vorm en afmetingen zijn veranderd, die binnenin een papier of een voorwerp bevatten, of die de kiezer herkenbaar heeft gemaakt door er een teken, tekst of doorhaling op aan te brengen;
4. Alle andere stembiljetten dan die welke volgens de regelgeving mogen worden gebruikt.

Voor elke kandidaat wordt het aantal naamstemmen geteld.

Nadat alle stemmen geteld werden, stelt het telbureau het proces-verbaal op met een tabel waarin het aantal stembiljetten in elke stembus, het aantal geldige stembiljetten, het aantal blanco en het aantal ongeldige stembiljetten wordt vermeld. In deze tabel worden voor elke lijst, gerangschikt volgens volgnummer, het aantal lijststemmen en het aantal naamstemmen per kandidaat genoteerd. De voorzitter van het telbureau levert onmiddellijk een verzegelde enveloppe met de ondertekende tabel af bij de voorzitter van het hoofdbureau.

De uitslag
Na het optellen van alle stemmen en het berekenen van de zetelverdeling, kondigt de voorzitter van het hoofdbureau de uitslag in het openbaar af. De uitslag wordt doorgestuurd naar de Vlaamse regering. Een afschrift van het proces-verbaal van het gemeentelijk hoofdbureau wordt ter inzage gelegd door de algemeen directeur. (FG!)  Aan iedere kandidaat die het vraagt, wordt een kopie van het proces-verbaal bezorgd. Inzage in de processen-verbaal van de stem- en telbureaus is mogelijk op schriftelijk verzoek aan de gouverneur.

De uitslag van de stemming zal per geografisch deelgebied bekend gemaakt worden. Daarom worden de papieren stembiljetten van minstens drie stembureaus die geografisch aan elkaar grenzen, samen geteld.  Voor meer info zie volgend filmpje: Fijnmazige stemresultaten bij de lokale verkiezingen.

Ook nieuw is dat, na de geldigverklaring van de verkiezing, de stembiljetten voor wetenschappelijke doeleinden ter beschikking kunnen gesteld worden aan universiteiten, hogescholen of erkende onderzoeksinstellingen, onder de voorwaarden die de Vlaamse Regering vaststelt.

Voor 8u 
In een stembureau waar digitaal gestemd, installeert de voorzitter het stembureau ten laatste om 7u. Eens de samenstelling van het bureau is vastgesteld, volgt de eedaflegging van de leden en getuigen, evenals de toewijzing van taken.

Tussen 8u en 15u
De stemming begint om 8u, waarbij alle uitgenodigde kiezers in de stemafdeling hun stem kunnen uitbrengen. Er is geen opkomstplicht meer. Personen die niet op de kiezerslijst staan, maar wel een beslissing (toelating) hebben van het college van burgemeester en schepenen of het hof van beroep, kunnen ook stemmen. Gevolmachtigde kiezers gaan met de benodigde documenten naar het stemlokaal van de volmachtgever. Na 15u worden geen nieuwe kiezers meer toegelaten tot het wachtlokaal. Wie om dat uur wel al aanwezig was, maar nog niet kon stemmen, mag nog stemmen.

Na 15u
Na het stemmen stelt het stembureau overzichtslijsten op, waarin vermeld wordt:

• wie met een volmacht heeft gestemd,
• wie niet is komen stemmen,
• wie niet op de lijst van het stembureau stond, maar wel heeft gestemd,
• afwezige of te late kandidaat-bijzitters,
• of er onbevoegden uit het stemlokaal zijn verwijderd.

Leden van het stembureau en getuigen kunnen hierover opmerkingen laten opnemen in het proces-verbaal.

De voorzitter opent de stembussen en telt het aantal stemkaarten, waarna deze in verzegelde omslagen worden gestoken. Het proces-verbaal wordt opgesteld en ondertekend. De voorzitter van het stembureau bezorgt de stembiljetten, elektronische gegevensdragers en het proces-verbaal aan de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau.

De uitslag
Na het optellen van alle stemmen en het berekenen van de zetelverdeling, kondigt de voorzitter van het hoofdbureau de uitslag in het openbaar af. De uitslag wordt doorgestuurd naar de Vlaamse Regering. Een afschrift van het proces-verbaal van het gemeentelijk hoofdbureau wordt ter inzage gelegd door de algemeen directeur. Aan iedere kandidaat die het vraagt, wordt een kopie van het proces-verbaal bezorgd. Inzage in de processen-verbaal van het stembureau is mogelijk op schriftelijk verzoek aan de gouverneur.

De uitslag van de stemming kan per geografisch deelgebied bekend worden gemaakt.  Er moeten minstens 500 kiezers hun stem uitgebracht hebben om het resultaat van het digitaal stembureau bekend te kunnen maken.

Ook nieuw is dat, na de geldigverklaring van de verkiezing geldig, de stembiljetten voor wetenschappelijke doeleinden ter beschikking kunnen gesteld worden aan universiteiten, hogescholen of erkende onderzoeksinstellingen, onder de voorwaarden die de Vlaamse Regering vaststelt.

In 159 gemeenten wordt er digitaal gestemd. Zie voor meer info de websites van de Vlaamse en federale overheid.

Als burger moet je aan de volgende voorwaarden voldoen om te mogen stemmen:

• Belg zijn op (op 1 augustus 2024);
• Achttien jaar zijn (op 13 oktober 2024);
• Ingeschreven zijn in het bevolkingsregister van de gemeente (op 1 augustus 2024);
• Niet ontzet zijn van de uitoefening van het kiesrecht (op 13 oktober 2024).
  (FG!)

Alle niet-Belgen die willen stemmen moeten daartoe voor 1 augustus 2024 een schriftelijke aanvraag indienen in de gemeente waar ze wonen. De niet-Europese burgers moeten daarenboven vijf jaar ononderbroken hun hoofdverblijfplaats in België hebben, gedekt door een wettelijk verblijf.

Het parket deelt mee aan het college van burgemeester en schepenen wie voorgoed van het kiesrecht is uitgesloten of van wie het kiesrecht geschorst is. Deze informatie wordt alfabetisch in een bestand ingeschreven dat bijgehouden wordt door het college. Belangrijk daarbij is dat deze informatie niet met derden gedeeld mag worden.

Voor de procedure die gevolgd moet worden (en de modelformulieren), zie: Registratie stemrecht niet-Belgen | Vlaanderen.be

Uiterlijk op 31 augustus 2024 stelt het college van burgemeester en schepenen de kiezerslijst op, die de situatie van 1 augustus 2024 weergeeft. Het Rijksregister levert de benodigde gegevens. De kiezerslijst bevat de naam, voornamen, geboortedatum, adres en rijksregisternummer van de personen die op dat moment zijn ingeschreven in het bevolkingsregister van de gemeente en voldoen aan de kiesvoorwaarden. (FG!)

De lijst wordt doorlopend genummerd en kan per wijk opgemaakt worden. Dat gebeurt alfabetisch of geografisch (volgens de straten). Ook de niet-Belgische kiezers worden vermeld met daarbij de aanduiding 'G' voor burgers van de Europese unie die geen Belg zijn en de aanduiding 'V' voor de andere niet-Belgische kiezers.

Na 31 augustus 2024 zijn volgende wijzigingen aan de kiezerslijst mogelijk:

• Personen die na 1 augustus 2024 hun Belgische nationaliteit verliezen, niet meer zijn ingeschreven in het bevolkingsregister van een Belgische gemeente of het recht om te kiezen verliezen, worden geschrapt.
• Personen die volgens een uitspraak van het hof van beroep of het college van burgemeester en schepenen opnieuw als gemeenteraadskiezer moeten worden opgenomen, worden toegevoegd.

Het college van burgemeester en schepenen maakt op 1 augustus bekend dat de kiezerslijst ter inzage ligt op het gemeentesecretariaat, zodat iedereen kan controleren of de vermelding op de lijst correct is. (FG!) 
Vanaf de vaststelling van de kiezerslijst tot dinsdag 1 oktober 2024 kunnen kiezers en personen die menen dat ze ten onrechte niet op de lijst staan, bezwaar indienen bij het college van burgemeester en schepenen. Het college doet een uitspraak over elk ingediend bezwaar binnen de vier dagen. Beroep tegen die uitspraak kan bij het hof van beroep. Voor Europese kiezers van wie de inschrijving wordt geweigerd, geldt een andere procedure (zie artikel 32 van het Lokaal en Provinciaal Kiesdecreet).

Zowel de indiener van een kandidatenlijst als alle kandidaten op een lijst mogen de kiezerslijsten gebruiken. Het gaat wel om een lijst zonder de vermelding van de rijksregisternummers.

Het uitbrengen van een geldige stem gebeurt op één van de volgende wijzen:

• Door het uitbrengen van een lijststem op één lijst;
• Door het uitbrengen van één of meerdere naamstemmen binnen één bepaalde lijst;
• Door het uitbrengen van een lijststem en binnen die bepaalde lijst één of meerder naamstemmen.

Bij de laatste twee mogelijkheden geeft de kiezer aan de lijst te steunen, maar niet de voorgestelde volgorde van de kandidaten.

Het effectief tellen van stemmen gebeurt enkel nog op plaatsen waar op papier gestemd wordt.
Na het afronden van de stemmentelling, gaat het gemeentelijk hoofdbureau over tot de toewijzing van de zetels in twee stappen:

Eerst wordt het stemcijfer berekend voor alle lijsten. Het stemcijfer is de som van het aantal stembiljetten waarop een geldige stem is uitgebracht bovenaan de lijst (lijststem) of op één of meer kandidaten van die lijst (naamstemmen). Blanco en ongeldige stemmen worden niet meegerekend. Daarna worden de zetels over de lijsten verdeeld door de stemcijfers te delen door de Imperiali-delerreeks die bestaat uit 1 – 1,5 – 2 – 2,5 – 3 – 3,5 – 4 – 4,5 – 5 – …. Wiskundig maakt het geen verschil als men de delerreeks 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – …  gebruikt. Deze levert eenzelfde uitkomst op, maar zorgt voor een veel makkelijkere berekening. Door dit systeem probeert men een evenredige verdeling te maken van het aantal te verdelen zetels in verhouding tot de behaalde stemmen.

Voor elke lijst waarvan één of meerdere kandidaten verkozen zijn, worden alle andere kandidaten opvolger in de volgorde volgens het aantal behaalde naamstemmen. Bij gelijk stemmenaantal is de volgorde op de kandidatenlijst beslissend. Is een ondertussen verkozen kandidaat overleden voor de installatievergadering dan wordt deze verkozene opgevolgd door de eerste opvolger.

Hieronder een voorbeeld voor de fictieve gemeente Dromerloo (27.613 inwoners):

Aantal gemeenteraadsleden: 29
Aantal deelnemende lijsten: 5

De toewijzing van zetels aan de lijsten vindt plaats door aan elke lijst zoveel zetels toe te kennen als het aantal keren dat haar stemcijfer quotiënt oplevert, gelijk aan of hoger dan het laatst gerangschikte quotiënt. In het geval dat een zetel evenveel recht heeft op verschillende lijsten, wordt deze toegekend aan de lijst met het hoogste stemcijfer. Bij een gelijke stand van stemcijfers gaat de voorkeur uit naar de lijst waarop de kandidaat staat die, tussen de betrokken kandidaten, de meeste stemmen heeft behaald of, als tweede keuze, de jongste in leeftijd is.

Voor het effectief toewijzen van de zetels aan de kandidaten tellen vanaf 13 oktober 2024 enkel nog het aantal voorkeurstemmen (naamstemmen) mee. Als het aantal kandidaten op een lijst gelijk is aan het aantal zetels dat aan die lijst toekomt, zijn alle kandidaten van die lijst verkozen. Indien het aantal kandidaten op een lijst kleiner is dan het aantal toegewezen zetels, worden alle kandidaten van die lijst verkozen. In dit geval voegt het gemeentelijk hoofdbureau de niet-toegekende zetels toe aan de zetels die aan de overige lijsten toekomen. In de fictieve gemeente Dromerlo betekent dit bijvoorbeeld voor de lijst "Doen!":

Aantal behaalde zetels: 11
Aantal behaalde stemmen: 5.772 
Volledige lijststemmen: 516 (spelen geen rol meer om te bepalen wie verkozen is)

Na de berekening van de zetelverdeling kondigt de voorzitter van het gemeentelijk hoofdbureau de uitslag openbaar af en wordt de uitslag naar de Vlaamse Regering gezonden. De gemeenteraad onderzoekt zelf de geloofsbrieven van de verkozen gemeenteraadsleden.