Klimaat: Netwerk houtkanten maakt landschap robuust en klimaatbestendig

In de loop van de twintigste eeuw kwam er een drastische achteruitgang van houtkanten op gang, vooral te wijten aan de mechanisering van de landbouw. Houtkanten zijn houtgewassen naast elkaar, die breder zijn dan één bomenrij. Verschillende soorten bomen, struiken, heggen en hagen kunnen er deel van uitmaken. Ze behoren tot de kleine landschapselementen en vervullen allerlei belangrijke functies. Zo bakenen ze stukken grond af en dienen ze als beschutting voor vee. Bovendien brengen de bomenrijen karakter en structuur in het landschap, leveren ze beschutting en maken ze het landschap klimaatbestendiger.

Doordat bomen met hun wortels verankerd zitten in de bodem, houden ze de grond vast en beschermen ze hem zo tegen wind- en watererosie. De bomen doen een microklimaat ontstaan en geven de grond een gezondere vochtbalans. Het organisch materiaal dat in de bodem terechtkomt, zal de bodem verrijken en weerbaarder maken. En bomen slaan ook nog eens koolstof op.

In het opzetten van een sterker houtkantnetwerk kunnen lokale besturen een sleutelrol spelen. Als ze actief houtkanten aanplanten op eigen gronden én er goed over communiceren, creëren ze draagvlak bij de landeigenaars.

En er is nog meer: bomen maken het landschap diverser. Iedere boomsoort heeft zijn eigen geassocieerde biodiversiteit en ondersteunt verschillende faunasoorten. Regiogebonden bomen en struiken genieten de voorkeur. Er bestaan ook commercieel interessante aanplantingen in combinatie met de bestaande landbouwgewassen en/ of dieren (agroforestry). Denk maar aan bepaalde vruchten, noten en/of de aanplant van kwaliteitshout. Zo haalt de landeigenaar ook financiële voordelen uit zijn houtkant.

(Her)aanleg stimuleren met Houtkantenplan

Met het Houtkantenplan van minister Zuhal Demir wil de Vlaamse overheid het houtkantennetwerk tegen 2030 weer versterken. Dit plan is er voor iedereen die houtkanten in beheer heeft, er wil aanplanten en/of onderhouden. Een uitgelezen kans die landbouwers en landeigenaars met beide handen zouden moeten grijpen, zeker aangezien bijna vijftig procent van het land in Vlaanderen landbouwgrond is. Maar ook als gemeente kun je met dit plan aan de slag in je werkingsgebied. Meer zelfs, in het opzetten van een sterker houtkantennetwerk kunnen lokale besturen een sleutelrol spelen. Als ze actief houtkanten aanplanten op eigen gronden én er goed over communiceren, creëren ze draagvlak bij de landeigenaars.

Hendrik Schoukens, schepen van Milieu- en Natuurbeleid Lennik, is er al voor gewonnen: ‘Wij zien de voordelen van houtkanten al langer. Ze maken het landschap steviger en bieden schaduw. Ook vormen ze een hotspot voor biodiversiteit en op termijn krijg je leuke, nieuwe diertjes. En, mooi meegenomen, de houtkanten leveren op een duurzame manier biomassa. Per jaar bekijken we welke locaties in aanmerking komen voor herstel of nieuwe aanplant van bomen en struiken. Recent plantten we in samenwerking met Kiemkracht anderhalve kilometer haag rond de hoeve Breeeik.

Dit initiatief kadert in een grotere campagne van onze gemeente, waarmee we de voorbije jaren al verschillende hagen en houtkanten aangeplant hebben. We maaien ook minder strak, want te vaak maaien aan een holle weg bijvoorbeeld verhindert een natuurlijke heraanplant. Als we bepaalde plekken in de gemeente onder handen willen nemen, overleggen we steeds met de omliggende landeigenaars. We informeren hen dan over de voordelen en nemen het onderhoud op ons. De gemeente beschikt immers over de nodige machines en apparatuur.’

Kennis versterken als sleutel voor meer actie

Als gemeente en/of landeigenaar beslis je zelf welke bomen en struiken je aanplant. Kun je wel wat advies gebruiken? Middenveldorganisaties, zoals BOS+ en de Regionale Landschappen informeren en ontzorgen gemeenten en landbouwers in hun dagelijkse werking, van de eerste aanvraag tot de schop in de grond. Ook voor het onderhoud geven zij advies.

Sanne Van Den Berge, houtkantexpert BOS+: ‘Houtkanten hebben niet alleen “intrinsieke” biodiversiteitwaarde door verschillende plant- en diersoorten een thuis te geven of een veilige passage door het landschap te bieden, ze ondersteunen ook “functionele” biodiversiteit. Zo helpen ze onze wilde bestuivers, die het erg moeilijk hebben, door voedsel en beschutting te bieden. Op hun beurt kunnen die bestuivers dan onze gewassen bevruchten. Doordat ze natuurlijke vijanden van plaagsoorten voor de landbouw herbergen, ontstaat er minder schade aan de teelt in velden langs houtkanten. In een stedelijke omgeving kunnen ze geluidshinder helpen verminderen, vangen ze fijnstof af en verminderen ze het hitte-eilandeffect. Tal van voordelen dus, die we meer in de kijker moeten zetten.’

Inverde, het opleidingscentrum van het Agentschap voor Natuur en Bos, ontwierp in samenwerking met BOS+ een volledig opleidingsgamma over houtkanten, bestemd voor openbare besturen, gemeenten, regionale landschappen en landeigenaars. Wetgeving, planning, beheer en praktische aanplant en veel meer komen er uitgebreid aan bod. Het is een modulair opleidingsgamma, bestaande uit zowel theoretische lessen als praktische verdieping. Je leest er alles over op www.inverde.be/houtkanten. —

Houtkanten en het Lokaal Energie- en Klimaatpact

Goed om te weten is dat een houtkant past binnen werf 1 omtrent vergroening van het Lokaal Energie- en Klimaatpact (LEKP). Een houtkant kan beschouwd worden als een brede haag. Hij telt dus mee bij de te realiseren ‘halve meter haag of gevelgroenbeplanting’ per inwoner. De lengte van een houtkant geef je in via de module ‘LEKP-verbeteringen’ op www.groenblauwpeil.be.

De VVSG pleit ervoor om acties die binnen het LEKP passen, ook via het LEKP te financieren. Dat er financiële ondersteuning is voor aanplanting en herstel van houtkanten, is uiteraard goed, maar we zien dit liever gebeuren via structurele financiering dan via afzonderlijke thematische oproepen voor beperkte subsidiebedragen.