Sinds vorige zomer lopen in tien steden, gemeenten en politiezones pilots met het criminaliteitsplatform van Graydon, een initiatief van Vlaams minister van Justitie en Handhaving Zuhal Demir. Het platform maakt op basis van open bronnen over bedrijfsinformatie (zoals de gegevensbanken van de Kruispuntbank Ondernemingen, de Nationale Bank, het Belgisch Staatsblad en uitspraken van de handelsrechtbank) data-analyses over de economische en financiële positie van een onderneming die een vergunning aanvraagt.
De doorlichting van die openbare gegevens moet fraudegevoelige ondernemingen sneller op de radar van lokale besturen brengen. Het instrument ondersteunt een correcte en snelle beeldvorming en helpt burgemeesters om een vergunning op een gemotiveerde manier toe te staan of te weigeren. Sint-Pieters-Leeuw is een van de deelnemers aan het proeftraject. Het is een van de negentien Vlaamse gemeenten die grenzen aan het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Burgemeester Jan Desmeth: ‘Sint-PietersLeeuw bestaat uit een landelijk deel dat aansluit bij het Pajottenland en een verstedelijkt deel met een multiculturele en zeer diverse bevolking aan de kant van Brussel.
Daar komt de grootstedelijke context echt wel de gemeente binnen. Dat heeft een weerslag op onze welzijnsvoorzieningen, de kinderopvang, het onderwijs, maar jammer genoeg ook op de veiligheidsproblemen. De Vlaamse rand springt er echt wel uit als je de criminaliteitsstatistieken van Vlaams-Brabant bekijkt. Een van de fenomenen is de aanwezigheid van licht- tot donkergrijze illegale economie. Vaak gaan daar andere vormen van criminaliteit achter schuil. En bovendien voeren die malafide ondernemingen oneerlijke concurrentie met de bonafide bedrijven op ons grondgebied. Je kunt daartegen twee houdingen aannemen. Je kunt de andere kant opkijken en het probleem niet willen zien. Dat was vroeger ook hier het geval, er werd vooral naar de politie gekeken. Maar sinds zeker tien jaar hebben we het geweer van schouder veranderd en investeren we in bestuurlijke handhaving. We pakken zaken aan, we boeken successen. Maar natuurlijk, hoe meer je ermee bezig bent, hoe meer je aan de oppervlakte brengt en hoe meer je beseft dat er veel werk aan de winkel is.’
Samenwerking, de sleutel tot succes
De gemeente staat er niet alleen voor. Er is federale en Vlaamse steun om de illegale economie in te dijken. Er loopt een spoor via de intercommunale Haviland die een gemachtigd ambtenaar in dienst heeft voor ruimtelijke ordening en milieu, en die nauw samenwerkt met de vergunningverlenende gemeentelijke ambtenaren. Ook de politie speelt uiteraard een belangrijke rol. SintPieters-Leeuw was tot 2016 een eengemeentezone. Nu vormt ze samen met Halle en Beersel de politiezone Zennevallei.
Die schaalvergroting heeft de slagkracht vergroot. Korpschef Mark Crispel: ‘We hebben een rechercheur die bijna voltijds met de illegale economie bezig is en we willen nog een tweede medewerker aanwerven om de economische en financiële criminaliteit te bestrijden. Hét sleutelwoord is samenwerking. Tussen onze rechercheur en de handhavers in de gemeente en bij de intercommunale. Met de wijkinspecteurs die de ogen en oren zijn op het terrein. En met de burgemeester, de regisseur en trekker.’ In Sint-Pieters-Leeuw is er tweemaandelijks een multidisciplinaire vergadering van al die partners, voorgezeten door burgemeester Desmeth. Daar worden casussen besproken. De korpschef benadrukt dat ook de medewerking van de bevolking, de handelaars en de ondernemers zeer belangrijk is. Als zij zien dat er tegen het illegale circuit wordt opgetreden, zullen zij sneller zaken melden die ze opmerken en die misschien niet geheel koosjer zijn.
Kwantitatieve informatie
En nu is er dus een proefproject met een extra instrument, het criminaliteitsplatform. Mark Crispel: ‘Het is een beeldvormingstool die niet rechtstreeks aanleiding geeft tot handhaving maar wel bijkomende informatie aanlevert. Het is een veeleer kwantitatief model dat een veelheid aan cijfers en data samenbrengt. De informatie die wij lokaal hebben, is eerder kwalitatief van aard. Soms is er een match tussen de twee informatiestromen, maar soms ook niet. De twee bij elkaar brengen en correct analyseren is de clou om het platform goed en efficiënt te gebruiken.
Nu is dat mensenwerk, maar misschien kan artificiële intelligentie in de toekomst helpen om de kwantitatieve en kwalitatieve informatie te integreren en compatibel te maken.’ Jan Desmeth stelt vast dat het platform twee grote voordelen heeft. ‘Het eerste is tijdwinst. Het gaat over opensourcedata, dus die zijn volledig vrij toegankelijk. Een medewerker van de gemeente of de politie kan er in theorie ook bij, maar het is praktisch niet haalbaar om al die bronnen permanent in de gaten te houden. Het platform brengt al die informatie samen op één plek. Een tweede voordeel is dat het ons een goed zicht geeft op startende ondernemingen. Veel starters hoeven zich niet voor een vergunning te melden bij het lokale bestuur.
En nog eens een deel van de bedrijven die wel een vergunning moeten aanvragen, doen dat niet. Door het platform regelmatig te raadplegen hebben we nu wel een goed zicht op de starters. En dus ook op mensen die voortdurend nieuwe bedrijfjes oprichten waar misschien wel een reukje aan kan zijn.’
Waterbedeffect
Voor de burgemeester en de korpschef is het duidelijk dat het criminaliteitsplatform bijkomende, bruikbare informatie aandraagt om de grijze economie te bestrijden, al zijn er zeker nog verbeterpunten. Jan Desmeth: ‘Steeds meer gemeenten proberen illegale ondernemingen aan te pakken. Maar natuurlijk is er een waterbedeffect: als het ene lokale bestuur sterk ingaat tegen deze vorm van criminaliteit, popt die ergens anders omhoog. Malafide ondernemers weten welke gemeenten echt werk maken van bestuurlijke handhaving en welke niet. Het zou zeer nuttig zijn als het platform bij starters in de gemeente telkens ook wat geschiedenis meegeeft over eventuele activiteiten van de ondernemer in andere gemeenten. Aan de andere kant kunnen ook lokale besturen en de partners in hun netwerk ongetwijfeld nog meer doen met de informatie van het platform. Door bijvoorbeeld vaker ter plekke te gaan bij ondernemingen die uit de kwantitatieve data-analyse naar voren komen. Het kan zeker nog beter, maar daarom is dit ook een proefproject.’ —
Bart Van Moerkerke is redacteur Lokaal
Voor Lokaal 04 | 2023
