Hoe verandert de context waarbinnen lokale besturen werken?

Mondiale problemen zoals de klimaatproblematiek, de oorlog in Oekraïne, de covid-pandemie hebben steeds meer impact op een lokaal bestuur. Denken we maar aan de nood tot duurzaamheid, de dure energieprijzen, het opvangen van vluchtelingen en een sterke zorg. Kenmerkend voor deze wereldproblemen is dat ze niet alleen erg complex zijn, maar dat het een collectieve verantwoordelijkheid wordt om de problemen en/of de gevolgen daarvan aan te pakken. Stilaan groeit het besef iedere individuele burger verantwoordelijk wordt om zelf een steentje bij te dragen om al deze problemen en/of de gevolgen daarvan aan te pakken. Het is dan ook evident dat het lokaal bestuur, dat het dichtste bij die burger staat, hierin een steeds belangrijkere rol heeft.

De hierboven genoemde uitdagingen zijn gigantisch en worden steeds dringender. Maar daarnaast evolueren ook de wetenschappelijke en technologische inzichten aan een ongezien snel tempo. De snelheid waarbij technologie zich ontwikkelt, wordt door sommigen gevaarlijk genoemd, anderen zien het dan weer als mogelijke oplossing voor de uitdagingen die op ons allen afkomen. Een lokaal bestuur is verplicht om deze trends op te volgen en waar zinvol deze ook te implementeren. Een gekend en actueel voorbeeld is de Blockchain-technologie die zou kunnen leiden tot “Smart cities” die nog slimmer worden.

Zie ook: Innovatie en digitale transformatie.

Niet enkel de lokale besturen krijgen te maken met alle hierboven genoemde uitdagingen en evoluties. Ook de andere overheden spelen in dezelfde veranderende omgeving. De overheid (en dus ook de politici) staan op alle niveaus onder druk en antwoorden hierop vaak door steeds meer en ingrijpender regelgevend te gaan werken. Ook al zien we een duidelijke tendens van minder administratief toezicht op de lokale besturen, de wereld van verordeningen, wetten en decreten slaat steeds meer tilt. Hierbij hebben we het niet enkel over het bestuurlijke werkingskader voor de lokale overheden dat de laatste jaren constant in evolutie is, maar vooral over alle andere regels (ruimtelijke ordening, milieuwetgeving, hulpverleningswetten, hygiëne-eisen, etc.). De regelgeving wordt steeds technischer, en steeds meer voer voor ultraspecialisten. Van een lokaal bestuur wordt verwacht dat het mee is met al deze wijzigingen, ze uitvoert en daarenboven zelf de nodige aanvullingen en uitwerkt en voorziet. De complexiteit van het gehele plaatje is niet meer te vatten.

Cruciaal voor een goed functionerende samenleving is dat mensen samen een leefbare en solidaire gemeenschap vormen. Waar dit vroeger binnen een gemeente vaak evident was (allen geboren in de gemeente, werkend in de buurt, christelijk opgegroeid, samen in dezelfde verenigingen, etc. ), wordt gemeenschapsvorming nu anders ingevuld. Veel meer migratie, andere levens- en geloofsovertuigingen, veel meer inwoners, veel meer ontspanningsmogelijkheden, etc. zorgen ervoor dat burgers zich minder onderdeel voelen van één grote gemeenschap. Dat betekent niet dat burgers zich isoleren van elkaar: buurtcomités, lokale afdelingen van koepelverenigingen, burgerinitiatieven, geloofsgemeenschappen, etc. tonen dat burgers elkaar opzoeken. Dat lijkt echter meer gefragmenteerd te gebeuren dan als één groot geheel. Meer dan vroeger zal het lokaal bestuur moeten inzetten op het verbinden van al deze groepen burgers (met allemaal eigen noden en verwachtingen) in de gemeente.

Burgers zijn beter geschoold en hebben meer en eenvoudiger toegang tot informatie (bv: nieuws, sociale media, openbaarheid van bestuur) dan vroeger. Ze zijn mondiger en reageren dan wanneer de overheid gaten laat vallen. Soms proberen ze die gaten zelf met andere burgers te dichten (bv: burgerinitiatieven). De belastingdruk is hoog en de burger eist terecht dat die middelen efficiënt en effectief gebruikt worden. Vaak redeneert de burger (of een groep van burgers) echter vanuit het eigen perspectief, wat niet altijd hetzelfde is als het algemeen belang. Door de opkomst van sociale media kan iedereen meteen zijn eis t.o.v. het lokaal bestuur wereldkundig maken. Dat alles zorgt voor spanningen. Een lokaal bestuur moet niet enkel steeds het algemeen belang laten primeren, en heeft niet enkel de plicht om de burger daarover duidelijk te informeren, het moet ook allemaal nog eens snel en doeltreffend gebeuren. Communicatie, ook via de nieuwe media, wordt voor de lokale besturen steeds belangrijker, net als burgerinspraak en –participatie.

Integriteit en deontologie zijn altijd belangrijk geweest voor de overheid, ook voor de lokale besturen. Door een plotse opeenstapeling van verschillende dossiers rond het al dan niet integer handelen van politici, zijn deontologie en integriteit in de politiek plots actueler dan ooit. Verschillende zaken die in de pers aangehaald worden, zijn duidelijke voorbeelden van niet-integer handelen, maar de beeldvorming die nu ontstaat over politici (zeker ook de lokale) is niet correct. Het is voor de lokale besturen dan ook een enorme uitdaging om de burger te overtuigen dat ze wel integer en deontologisch handelen. Het vertrouwen in de lokale besturen en politiek moet hersteld worden.