Nieuwe initiatieven
Op 9 juni 2024 vinden de Europese verkiezingen plaats, wat betekent dat het mandaat van de Commissie langzaamaan ten einde loopt. Daarom bevat dit werkprogramma slechts enkele nieuwe initiatieven. Vanuit het perspectief van lokale besturen zal de VVSG zich vooral richten op nieuwe tussentijdse klimaatdoelen en maatregelen met betrekking tot 'waterweerbaarheid'.
De Europese Unie streeft ernaar om tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent te zijn. Om dit te bereiken, heeft de EU tussentijdse doelstellingen voor 2030 vastgesteld. Elke lidstaat diende een Nationaal Energie- en Klimaatplan (NEKP) in om aan te tonen hoe ze deze doelstellingen zal bereiken. Het ontwerp dat door België werd ingediend voor de actualisering van haar NEKP haalt momenteel de klimaatdoelstellingen voor 2030 niet. Om ervoor te zorgen dat Europa op koers blijft, wil de Commissie in 2024 beginnen met het opstellen van tussentijdse klimaatdoelen voor 2040. De European Scientific Advisory Board on Climate Change heeft reeds een voorstel gelanceerd voor de tussentijdse klimaatdoelen. De bedoeling is dat elke lidstaat met deze nieuwe doelen aan de slag gaat om tegen 1 januari 2029 een nieuw nationaal energie- en klimaatplan in te dienen voor de periode 2030-2040.
Door de klimaatverandering worden we geconfronteerd met perioden van hevige regenval en extreme droogte. De toenemende verharding op zijn beurt versnelt de waterafvoer. Water is cruciaal voor burgers, natuur en verschillende bedrijfstakken. Daarom wil de Commissie een eigen EU Blue Deal ontwikkelen, waarbij water een centrale rol zal krijgen binnen de Green Deal. Hoewel de specifieke acties van de Commissie niet worden beschreven in het werkprogramma, heeft de European Economic and Social Committee al een voorzet gegeven.
Vereenvoudiging
Een tweede belangrijk groep van initiatieven behelst de grondige evaluatie van verschillende EU-wetgevingen om te beoordelen of ze vereenvoudigd kunnen worden en of overtollige administratieve rapportage kan worden geschrapt. De nadruk ligt hierbij vooral op het verminderen van administratieve lasten voor bedrijven, waarbij de Commissie zich tot doel heeft gesteld de lasten in verband met rapportagevereisten met 25% te verminderen.
In het bijzonder zullen we onze aandacht richten op de evaluatie van het Connecting Europe Facility, het Recovery and Resilience Facility (RRF) en het European Regional Development Fund om de gevolgen voor de lokale besturen te onderzoeken. Met betrekking tot het RRF zal de VVSG aandacht vragen voor het gebrek aan inspraak van lokale besturen.
Als VVSG staan we uiteraard positief tegenover het schrappen van overbodige regels, maar we moeten erop toezien dat lokale besturen voldoende sturingsmogelijkheden behouden. Is het niet ook de moeite waard om te onderzoeken of onnodige rapportageverplichtingen voor lokale besturen kunnen worden geschrapt?
Hoewel Europese wetgeving slechts één aspect is, benadrukken we dat de omzetting naar nationale en regionale wetgeving even belangrijk is. Te vaak zien we dat doelgerichte Europese regels te strikt worden vertaald naar nationale en regionale contexten, een punt van zorg dat ook door vele organisaties, waaronder de VVSG, wordt gedeeld. De Commissie streeft ernaar lidstaten te ondersteunen bij de vertaling van Europese regelgeving. Hoewel het vermijden van onnodige verplichtingen voor bedrijven en burgers een terechte zorg is, vinden wij het cruciaal dat ook de belangen van lokale besturen hierin worden meegenomen.
Lopende initiatieven
Tot slot zijn er nog tal van maatregelen die eerder zijn aangekondigd in de vorige werkprogramma's van de Commissie, waarvan de onderhandelingsprocedure tussen de instellingen nog gaande is. De Commissie hoopt deze maatregelen nog binnen deze legislatuur succesvol af te ronden.
Europese richtlijn stedelijk afvalwater
Een van de lopende initiatieven betreft de Europese richtlijn stedelijk afvalwater. Met dit initiatief streeft de Commissie naar een actualisatie van de regels met betrekking tot de inzameling en zuivering van stedelijk afvalwater. Dit is van groot belang voor het behalen van waterkwaliteitsdoelstellingen, met name in dichtbevolkte regio's zoals Vlaanderen. Voor lokale besturen brengt deze richtlijn diverse uitdagingen met zich mee. Zo vereist het bijvoorbeeld de opstelling van plannen voor de aanpak van afwatering van 'stedelijke' verharding, met name voor elke gemeente of agglomeratie met meer dan 10.000 inwoners. Daarnaast worden strengere zuiveringseisen gesteld voor agglomeraties met minder dan 2.000 inwoners en voor kleinere waterzuiveringsinstallaties en IBA's (individuele zuiveringsinstallaties aan woningen). Bovendien zal het rioolbeheer worden beoordeeld in het kader van klimaatmitigatie en energieneutraliteit.
Energie-efficiënte gebouwen
Gebouwen dienen te voldoen aan strengere normen voor energie-efficiëntie, met specifieke regels voor het publieke patrimonium. De concrete impact hiervan op lokale besturen en de afstemming met Vlaamse maatregelen zullen grondig worden onderzocht.
Sociaal klimaatfonds
Vanaf 2026 worden transport, gebouwen, en brandstoffen opgenomen in de EU-emissiehandel. De opbrengst, naar schatting zo'n 65 miljard euro tussen 2026 en 2032, wordt gestort in een sociaal klimaatfonds en verdeeld over de lidstaten. Om aanspraak te maken op deze fondsen, moeten lidstaten in 2025 plannen opstellen voor het verzachten van de groene transitie voor kwetsbare groepen. Het is van essentieel belang dat lokale besturen betrokken worden bij de toewijzing van deze middelen.
Herziening van de Europese meerjarenbegroting 2021-2027
Bij de herziening van de Europese meerjarenbegroting 2021-2027 vraagt de Commissie een stijging van haar budget met 60 miljard euro. Voor België zou dit een extra factuur van 600 miljoen euro betekenen. Moesten de lidstaten niet bereid zijn meer bij te dragen is het de vraag waar de Commissie deze extra middelen zal halen.
Gigabit Infrastructuur Wet
De Gigabit Infrastructuur Wet heeft als doel de belemmeringen voor de aanleg van nieuwe glasvezelnetwerken zoveel mogelijk weg te nemen. Wat betreft vergunningsprocedures zal dit geen aanzienlijke invloed hebben op lokale besturen, aangezien alle procedures (domeintoelating, signalisatievergunning en omgevingsvergunning) zeker binnen vier maanden kunnen worden afgehandeld. Het bestaan van een centraal aanmeldloket is min of meer geregeld via GIPOD en het loket omgevingsvergunningen.
De focus van deze wet zou moeten liggen op het aanmoedigen van exploitanten om gezamenlijk gebruik te maken van één netwerk, zoals bijvoorbeeld voor glasvezel, waardoor de noodzaak van meerdere netwerken wordt verminderd. Het herhaaldelijk openstellen van het openbaar domein resulteert in aanzienlijke hinder en onnodige kosten. VVSG pleit voor één netwerk per type, zoals één glasvezelnetwerk, met behoud van concurrentie in de content die op deze netwerken kan worden aangeboden.
Gemeenten spelen een cruciale rol bij de coördinatie van werken in het openbaar domein, aangezien ze verantwoordelijk zijn voor de veiligheid en beheerder zijn van dit domein, evenals infrastructuur aanleggen zoals wegenwerken en riolering. Het is daarom van belang dat centrale overheden terughoudend zijn, zodat lokale besturen hun coördinerende rol effectief kunnen blijven vervullen.
Europese asiel- en migratiepact
Mogelijk één van de meest uitdagende dossiers om tijdens deze legislatuur af te ronden, is het Europese asiel- en migratiepact. Dit pact, dat een verzameling is van diverse wetgevingen, streeft onder andere naar een versnelde beoordeling van asielaanvragen, een snellere terugkeer van kansarme asielzoekers en een eerlijkere verdeling van vluchtelingen over de EU-landen. De EU tracht hiermee een poging te doen om de internationale migratie beter beheersbaar te maken.
Hoewel migratie en asiel geen directe bevoegdheid zijn van lokale besturen, heeft dit indirect aanzienlijke gevolgen voor de werking van gemeenten. Zij worden immers geconfronteerd met de gevolgen van een ontoereikend asiel- en migratiebeleid, zowel op Europees als Belgisch niveau. Hoewel lokale besturen hier geen beslissingsbevoegdheid hebben, kloppen mensen in het kader van gezinshereniging, internationale bescherming (asiel), tijdelijke bescherming (bijvoorbeeld Oekraïne), aan bij de gemeente en OCMW voor al hun hulpvragen met betrekking tot huisvesting, sociale bijstand, onderwijs, enzovoort.
Mobiliteit
Tenslotte zijn er nog twee initiatieven inzake mobiliteit die verder opgevolgd zullen worden, zijnde een betere uitwisseling tussen lidstaten voor de inning van verkeersboetes en een Europese gehandicaptenkaart.