Toegang tot de presentaties en opnames van de webinarserie: hier.

Co-creatie wordt gezien als een krachtige aanpak voor complexe stedelijke uitdagingen, van voedselzekerheid tot stedelijke ontwikkeling en burgerparticipatie. Tussen september en november 2023 organiseerde het Platform Sustainable Cities een reeks meertalige webinars om inzichten te delen over co-creatie-instrumenten, concepten en perspectieven. De webinars toonden voorbeelden van co-creatie-initiatieven uit het netwerk van het platform en lieten zien dat we innovatieve en duurzame oplossingen voor onze steden kunnen ontwikkelen door verschillende belanghebbenden samen te brengen en een participatieve aanpak te hanteren.

"Gemakkelijker gezegd dan gedaan" is een slagzin die vaak wordt gebruikt om co-creatie te beschrijven in de context van duurzame steden, waar problemen die het ene gebied beïnvloeden, zoals duurzame huisvesting, worden gekoppeld aan andere problemen, zoals vervoer, de voedselomgeving of energiesystemen. Deze onderling verbonden problemen vereisen dat meerdere actoren hun antwoorden op elkaar afstemmen en coördineren. Gelukkig zijn er, of het nu gaat om het participatieve ontwerp van een schoolvoedselbeleid of de herontwikkeling van een wijk om de toegankelijkheid voor mensen met een handicap te verbeteren, een aantal methodologieën, hulpmiddelen en benaderingen die lokale actoren kunnen inspireren om samenwerkingen te faciliteren waarbij alle belangrijke belanghebbenden op een zinvolle manier worden betrokken bij een co-creatieproces.

De leden van het Platform Sustainable Cities definiëren een duurzame stad als een stad die functioneert binnen de grenzen van de planeet en tegelijkertijd de minimale sociale voorwaarden voor het welzijn van haar burgers garandeert. Met het doel om goede praktijken in de context van duurzame steden te delen en uit te wisselen, bracht het Platform experts en praktijkmensen uit Afrika, Azië, Latijns-Amerika en Europa samen om verschillende praktijken van co-creatie, praktische hulpmiddelen, methodologieën en perspectieven te bespreken.

Uit de verschillende sessies kwamen vier belangrijke boodschappen duidelijk naar voren.

• Co-creatie is een samenwerkingsproces dat diverse belanghebbenden samenbrengt om oplossingen voor gemeenschappelijke uitdagingen te identificeren, te ontwerpen en te implementeren. Het vereist een verschuiving van top-down benaderingen naar bottom-up en participatieve besluitvorming.
• Effectieve co-creatie is afhankelijk van een sterke betrokkenheid van belanghebbenden en het creëren van een inclusieve en rechtvaardige omgeving. Alle stemmen moeten worden gehoord en gewaardeerd, ongeacht hun achtergrond of positie.
• Participatieve besluitvorming is essentieel om ervoor te zorgen dat oplossingen de behoeften en wensen van de gemeenschap weerspiegelen. Dit kan worden bereikt door middel van verschillende methoden, waaronder enquêtes, workshops en focusgroepen.
• Co-creatie is een iteratief proces dat flexibiliteit en aanpassing vereist. Als de omstandigheden veranderen, moeten oplossingen mogelijk worden aangepast of vervangen.

Details van de sessies zijn hieronder te vinden.

Tijdens de eerste sessie werden principes, methodologieën en benaderingen voor het faciliteren van co-creatieprocessen besproken. Mariela Wismann, programmadirecteur Good Food for Cities voor Latijns-Amerika, deelde Rikolto's ervaring met het faciliteren van processen met meerdere belanghebbenden in de context van duurzame voedselsystemen. Dit houdt in dat oplossingen worden ontwikkeld, getest en opgeschaald die rekening houden met de verbanden en afwegingen tussen verschillende actoren en gebieden in de voedselsystemen. In de praktijk gebruikt Rikolto deze aanpak om de samenwerking tussen producenten, handelaren, consumenten en relevante overheidsinstanties te vergemakkelijken, bijvoorbeeld om uitdagingen op het gebied van voedselveiligheid en traceerbaarheid aan te pakken zoals in de traditionele Bau-markt in Vietnam of om meer middelen en expertise te helpen aantrekken om een voedselketenmodel voor traditionele markten op te schalen dat de toegang tot veilig en gezond voedsel verbetert in Mbale, Oeganda. Dialoog en relaties vormen de kern van elk co-creatieproces, legt Mariela uit. Elke actor heeft een ander vermogen om effectief deel te nemen aan een co-creatieproces en om actie vorm te geven, afhankelijk van hun agenda en hun relaties met meer of minder machtige actoren. Daarom kan het faciliteren van deze verbinding en dialoog belanghebbenden in staat stellen om elkaars perspectieven te leren kennen, aannames bloot te leggen, een gemeenschappelijke basis te vinden en de deur te openen naar een verbeterde toekomst.

Grafiek 01: Rikolto's benadering van het multistakeholderproces (MSP)

Op basis van deze benadering heeft Rikolto een toolkit ontwikkeld voor het faciliteren van multistakeholderprocessen. Een set mindsets, vaardigheden en tools rond 6 gebieden van multi-stakeholder facilitering:

1. Systeemdenken
2. Betrokkenheid van belanghebbenden
3. Gedeelde visie
4. Bestuur door meerdere belanghebbenden
5. Leren en veranderen
6. Dialoog met belanghebbenden vergemakkelijken

Hélène Lambert, projectmanager Burgerparticipatie, Gendergelijkheid en Sociale Ongelijkheid, en Amal Erragh, territoriaal coördinator, van Enabel, illustreerden hoe co-creatie, aangepast aan de lokale context, participatieve en multi-actor territoriale ontwikkeling kan bevorderen aan de hand van twee initiatieven van Enabel in Marokko: het Jemaa el-Fna herontwikkelingsproject en het Tadafor project. Deze twee projecten in de Marokkaanse context zijn ontworpen om de culturele, taalkundige en geografische diversiteit van het land te erkennen, voort te bouwen op de politieke omgeving en prioriteit te geven aan de inclusie van gemarginaliseerde groepen.

De herontwikkeling van het Jemaa El-Fna plein begon in 2007. De focus lag op een co-creatiestrategie waarbij lokale belanghebbenden actief werden betrokken en waarbij werd afgestapt van traditionele top-down benaderingen. Het team ontwikkelde een co-creatieproces gebaseerd op de principes van diversiteit van belanghebbenden, culturele aanpassing, inclusief overleg en het belang van lokale oplossingen. Culturele aanpassing stond centraal in de aanpak van het project: door traditionele gebruiken, lokale waarden en normen te integreren, werd getracht de identiteit van de gemeenschap te behouden. De renovatie nam anderhalf jaar in beslag en het resultaat was niet alleen een fysieke transformatie, maar werd ook gezien als een culturele heropleving die trots en eigenaarschap creëerde binnen de gemeenschap. Er werd ruimte gecreëerd voor traditionele optredens en culturele elementen werden opgenomen in het ontwerp van het plein. Het co-creatieproces leidde tot de identificatie van gebieden voor straatartiesten, waardoor er speciale ruimtes voor hun kunst werden gecreëerd.

Het Tadafor-project, geïmplementeerd in samenwerking met nationale belanghebbenden om het maatschappelijk middenveld en de participatie van burgers in lokaal bestuur in vijf regio's van Marokko te versterken, omvatte vanaf het begin een kader voor design thinking. Design thinking is een mensgerichte benadering van probleemoplossing die empathie, creativiteit en iteratieve prototyping benadrukt om innovatieve oplossingen te genereren. Deze methodologie vergemakkelijkte de ontwikkeling van activiteiten zoals burgerconferenties, gedetailleerde analyses van de participatie van jongeren en vrouwen, en digitalisering.

In reactie daarop begeleidde het project niet alleen lokale actoren bij de ontwikkeling van uitvoerbare plannen, waaronder een trainingsprogramma voor maatschappelijke organisaties over effectieve burgerparticipatie door middel van petities, maar werd ook de weg vrijgemaakt voor het bevorderen van wederzijds vertrouwen en effectieve samenwerkingspraktijken in lokaal bestuur.

Hélène deelde ook zes elementen van het Tadafor-project die hielpen om hun co-creatieproces succesvol te maken: 1) inclusieve participatie van belanghebbenden, 2) grondige analyse van de behoeften door middel van regelmatig overleg, 3) het definiëren van een gedeelde visie die de aspiraties van belanghebbenden weerspiegelt, 4) het stimuleren van innovatie door middel van kleinschalige proefoplossingen, 5) prioriteit geven aan continu leren en evalueren, en 6) het onderhouden van transparante communicatiekanalen.

Het tweede webinar presenteerde de ervaringen van 3 stadsregio's: territoriale coaching in de Kaolack-regio van Senegal, gezamenlijke innovatie voor een duurzaam stedelijk voedselsysteem in Bandung, Indonesië, en participatief budgetteren in Copargo, Benin.

Dr. Mahmouth Diop, directeur van het Territoriaal Coaching Centrum van Kaolack, deelde zijn ervaring met het implementeren van een territoriale coachingsaanpak om afstemming tussen meerdere belanghebbenden in de zoutsector te vergemakkelijken. Na drie maanden regionale coördinatie door het Territoriale Coaching Centrum konden de belanghebbenden een uitgebreid Prioritair Actieplan ontwikkelen en overeenkomen. De consensus over het plan vergemakkelijkte de ondertekening van een Memorandum of Understanding (MoU) tussen de belangrijkste belanghebbenden en vormde een belangrijke mijlpaal in de economische ontwikkeling van de regio. Volgens Diop leidde het gebruik van de territoriale coachingsaanpak tijdens het hele proces niet alleen tot tastbare economische voordelen, zoals een hogere omzet voor de lokale zoutcoöperatie, maar ook tot betere communicatie en dynamischer leiderschap binnen de regio.

Binnen het instrumentarium van deze aanpak faciliteerden ze activiteiten zoals het sociogram en het "pro-actiecafé" om multi-stakeholder en territoriale coördinatie mogelijk te maken. Het sociogram werd in de eerste fasen van het proces gebruikt om de dynamiek en relaties tussen belanghebbenden van de zoutsector te karakteriseren, lacunes te benadrukken, een gemeenschappelijk vocabulaire te creëren en een gedeeld begrip te creëren. Het Pro Action Café bood een dynamische ruimte voor creatieve, diepgaande en inspirerende gesprekken op basis van een aantal geïntegreerde principes, waardoor een coöperatieve en ontspannen sfeer ontstond voor het genereren van nieuwe ideeën, het delen van kennis en het analyseren van opties voor actie. Tot slot stelt de Inclusion Circle deelnemers in staat om contact te maken met elkaar en met het grotere geheel door vragen te stellen aan de collectieve intelligentie van de groep. Op basis van deze ervaring is het Territorial Coaching Centre van plan uit te breiden naar een breder scala aan uitdagingen waarmee lokale gemeenschappen in de Kaolack-regio worden geconfronteerd.

Dr. Theresia Gunawan, innovatiedeskundige en docent aan de Katholieke Universiteit Parahyangan in Bandung, Indonesië, beschreef hoe co-creatie is gebruikt om duurzame innovaties te ontwikkelen voor het voedselsysteem van Bandung, dat voor zijn voedselvoorziening afhankelijk is van externe gebieden en te kampen heeft met ondervoeding en stunting bij kinderen.

Om deze problemen aan te pakken werd een Bandung Food Smart City multistakeholderproces opgezet met behulp van de 'Pentahelix'-methodologie, waarbij de vijf belangrijkste belanghebbenden betrokken waren: het stadsbestuur, de academische wereld, ngo's, de particuliere sector, burgers en de media, om gezamenlijk voedselzekerheidsproblemen aan te pakken en bij te dragen aan de SDG-doelstelling 'Zero Hunger'. Het platform heeft een aantal innovatieve oplossingen opgeleverd, zoals het op de gemeenschap gebaseerde stadslandbouwprogramma 'Buruan Sae'. Het motto 'We grow as you wish' (Mantap - maunya tanam apa?) vat de samenwerkingsgeest van het programma goed samen. Een voorbeeld van sectoroverschrijdende samenwerking is een partnerschap met een leverancier van de overheid om land beschikbaar te stellen voor gemeenschapstuinen om werknemers van verse producten te voorzien. Er is ook een mobiele applicatie gelanceerd om hotels, restaurants en cafés met elkaar in contact te brengen om voedseloverschotten door te geven aan mensen in nood.

In Benin is burgerparticipatie in het lokale bestuur van oudsher beperkt gebleven tot het delen van informatie, waarbij co-creatie en beleidsvorming grotendeels werden verwaarloosd. Franck Kinninvo, een expert op het gebied van decentralisatie en communicatie, gebruikte de 'open gemeente'-benadering van Copargo, een gemeente in het noorden van het land, als casestudy om de staat van burgerparticipatie in gemeentelijke aangelegenheden te bespreken.

De nationale structurele hervorming van Benin erkent dat lokale overheden een cruciale rol spelen in de basisdemocratie. In Copargo hebben de lokale overheden gekozen voor een proactieve aanpak om burgerparticipatie uit te breiden tot meer dan alleen verantwoording afleggen, door de invoering van gedeeltelijke participatieve budgettering, een uitgebreid proces dat decreten, financiële toewijzing en fora op districts- en gemeentelijk niveau omvat. De participatieve budgettering verliep als volgt: 1) vertegenwoordigers van de gemeente hielden enquêtes op dorpsniveau om inzicht te krijgen in de behoeften van de gemeenschap, 2) deze behoeften werden verzameld op districts- of wijkniveau en geprioriteerd door middel van forums en stemming, en 3) de uiteindelijke selectie van te financieren initiatieven op gemeenschapsniveau was gebaseerd op de beschikbare middelen.

De 'open gemeente'-benadering in Copargo heeft ertoe geleid dat burgers eisen hebben gesteld aan sociale basisvoorzieningen zoals boorgaten, klaslokalen en gezondheidscentra. Participatieve budgetteringsprocessen kunnen verantwoordelijk burgerschap bevorderen, de burgerplicht om belasting te betalen stimuleren en het algehele lokale bestuur verbeteren.  Door beperkte middelen en andere uitdagingen konden de initiatieven die prioriteit kregen in het participatieve begrotingsproces helaas niet worden uitgevoerd op het moment van de presentatie.

Tot slot werden er drie extra online bijeenkomsten gehouden in het Spaans, Frans en Engels om kleine groepen praktijkmensen in staat te stellen hun ervaringen met co-creatie te bespreken, evenals de uitdagingen waarmee ze worden geconfronteerd bij het faciliteren van dergelijke processen en manieren om deze te overwinnen.

Co-creatie is een krachtig middel om duurzame en rechtvaardige steden te creëren. Door diverse belanghebbenden samen te brengen en een participatieve aanpak te hanteren, kunnen we innovatieve oplossingen ontwikkelen voor complexe uitdagingen en meer inclusieve en duurzame gemeenschappen bouwen.

Toegang tot de presentaties en opnames van de webinarserie: hier.

Het Platform Sustainable Cities werd opgericht als onderdeel van een subsidieprogramma gefinancierd door de Belgische federale regering DGD (Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp) waar belanghebbenden discussiëren, uitwisselen en samenwerken rond het thema duurzame steden via internationale samenwerking. Duurzame steden verwijzen hier naar steden die functioneren binnen de ecologische grenzen van de planeet en tegelijkertijd de minimale sociale voorwaarden garanderen die nodig zijn voor het welzijn van hun inwoners. Het platform heeft 5 actieve leden: VVSG (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten) - de leidende organisatie van het platform -, UVCW (de Unie van Steden en Gemeenten van Wallonië), Brulocalis (de Vereniging van de Stad en Gemeenten van Brussel), de NGO Echos Communication en Rikolto. Een aantal andere actoren, waaronder de 5 partners van de kernleden, NGO's, institutionele spelers en Enabel zijn nauw betrokken bij de activiteiten van het platform. Samen werken deze actoren aan duurzame steden die de SDG's bereiken.

Artikel geschreven door Selene Casanova, wereldwijde communicatie, Rikolto