Alleenstaanden

Zowel in eigen land als in de ons omringende landen bestaat meer dan 40% van de huishoudens uit alleenstaanden, met of zonder kinderen.  

Het is niet enkel een steeds aangroeiende groep, ze is ook zeer divers samengesteld. We definiëren hieronder de meest voorkomende verschijningsvormen: 

• Alleenstaande ouders 

• Senioren 

• Migranten en vluchtelingen, inclusief minderjarigen 

• Ex-gedetineerden 

• Lage inkomensgroepen 

• Mensen met fysieke of mentale beperkingen 

• Mensen die verhuisd zijn vanuit een ander land/ andere regio of gemeente 

• Jongeren die het ouderlijk huis verlaten  

• De kinderen van alleenstaanden die de gevolgen dragen van het feit dat hun alleenstaande ouder geen netwerk heeft. Waardoor het ‘niet hebben van een netwerk’ als vanzelfsprekend doorgegeven wordt aan de volgende generatie 

Een individu kan zich tegelijkertijd in meerdere van de vermelde categorieën situeren, wat het risico op een ernstige problematiek verhoogt. Hoewel ook op te merken valt dat het ‘alleenstaand zijn’ an sich niet noodzakelijk problematisch is. 

Alleenstaanden worden wel geconfronteerd met verschillende uitdagingen in de samenleving, wat hen potentieel kwetsbaar maakt. Hieronder beschrijven we enkele van de belangrijkste risico’s voor alleenstaanden. Omdat het natuurlijk gaat om een zeer heterogene groep, mogen we deze uiteraard niet veralgemenen. De risico’s voor het individu:  

• Eenzaamheid en sociaal isolement 

Alleenstaanden ervaren vaak gevoelens van eenzaamheid, vooral als ze geen sterke sociale netwerken hebben. Het gebrek aan dagelijkse interacties kan leiden tot sociaal isolement en een gevoel van vervreemding. Deze gevoelens kunnen op hun beurt de mentale gezondheid beïnvloeden, met potentieel problemen zoals depressie en angst tot gevolg. 

• Beperkte financiële draagkracht  

Alleenstaanden dragen de volledige financiële verantwoordelijkheid voor hun uitgaven zonder de mogelijkheid om kosten te delen met een partner. Dit kan leiden tot verhoogde financiële stress, vooral met betrekking tot kosten zoals huur, nutsvoorzieningen, leningen en verzekeringen. De uitdaging om met een enkel inkomen een stabiel financieel leven te leiden is aanzienlijk, vooral in steden of streken waar het leven extra duur is. 

• Kleiner sociaal vangnet en beperkte mantelzorg 

Alleenstaanden hebben soms een beperkt sociaal vangnet, waardoor het moeilijker is om ondersteuning te vinden in tijden van nood of crisis. Ze hebben minder toegang tot mantelzorg, vooral als ze ouder worden of gezondheidsproblemen ontwikkelen, wat hun algehele gevoel van veiligheid en zekerheid beïnvloedt. 

• Minder gedeelde verantwoordelijkheid 

Alleenstaanden moeten belangrijke beslissingen vaak alleen nemen, zonder de mogelijkheid tot overleg, wat kan leiden tot stress en onzekerheid. Daarnaast komen alle huishoudelijke taken en verantwoordelijkheden op hun schouders terecht, wat overweldigend kan zijn, vooral voor degenen die weinig tijd hebben door werkverplichtingen. 

• Gezondheidsproblemen 

Alleenstaanden hebben mogelijk beperkte toegang tot gezondheidszorg en missen vaak een netwerk dat hen in tijden van ziekte ondersteunt. Het gebrek aan sociale steun kan zowel fysieke als mentale gezondheidsrisico's vergroten, waardoor alleenstaanden kwetsbaarder worden voor aandoeningen zoals depressie en angst. 

• Huisvestingsproblemen 

Alleenstaanden hebben vaak moeite met het vinden van betaalbare huisvesting die aan hun behoeften voldoet. De zoektocht naar stabiele en langdurige huisvesting is een voortdurende uitdaging, vooral in stedelijke gebieden met hoge huurprijzen. Dit kan leiden tot onzekerheid en instabiliteit, wat het welzijn verder kan ondermijnen. 

• Sociale discriminatie 

Alleenstaanden kunnen sociale druk voelen om te voldoen aan bepaalde maatschappelijke normen, vooral in samenlevingen waar de traditionele gezinsstructuur de norm is. Dit kan resulteren in stigma en vooroordelen die hun sociale en professionele leven negatief beïnvloeden, en hun gevoel van eigenwaarde aantasten. 

• Beperkte Intimiteit en relaties 

Het opbouwen van partner- of vriendschapsrelaties kan voor alleenstaanden uitdagend zijn, vooral als er weinig gelegenheid is om nieuwe mensen te ontmoeten. Het gebrek aan emotionele en fysieke intimiteit kan hun welzijn negatief beïnvloeden, wat leidt tot gevoelens van gemis en isolatie. 

• Moeilijker werk- en levensevenwicht 

Alleenstaanden moeten hun tijd efficiënt beheren om werk, huishouden, sociale activiteiten en zelfzorg in balans te houden. Ze kunnen extra uitdagingen ondervinden bij het combineren van werk- en gezinsverantwoordelijkheden zonder de ondersteuning van een partner, wat kan leiden tot stress en burn-out. 

Naast de risico’s voor het individu, onderscheiden zich ook een aantal risico’s voor de samenleving: 

• Verminderde sociale cohesie 

• Demografische uitdagingen 

• Hogere kosten en belasting voor openbare diensten 

• Gezondheids- & zorgkosten 

• Hypotheek op maatschappelijke betrokkenheid  

• Minder intergenerationele ondersteuning en solidariteit à meer druk op publieke diensten 

• Beperkte werkflexibiliteit à druk op werkregeling, vraag naar kinderopvang 

Samengevat: het groeiend aantal alleenstaanden heeft voelbaar impact op diverse aspecten van het lokale samenleven. Lokale besturen hebben er belang en baat bij te anticiperen op de mogelijke gevolgen van dit fenomeen.    

Aanleiding 

In mei 2023 is VVSG in opdracht van de Vlaamse overheid gestart met het project 'Samen voor Alleenstaanden'. Met dit project willen we lokale besturen inzichten en oplossingen bieden voor de uitdagingen waar de groeiende groep alleenstaanden in onze samenleving mee te maken heeft. 

Werkwijze en voorlopige concepten 

Sinds mei 2023 hebben we ons verdiept in het thema. We hebben inzichten uit binnen- en buitenland verzameld en samen met medewerkers van lokale besturen een reeks concrete stellingen en scenario's (concepten) uitgewerkt die een oplossing bieden voor een deel van de gesignaleerde problemen.  

Wat willen we bereiken met deze concepten? We willen ervoor zorgen dat alleenstaanden makkelijker kunnen deelnemen aan de samenleving, participatie is het streefdoel en sleutelwoord. We focussen daarbij op 4 assen: 

• Alleenstaanden bereiken, met name die enkelingen die langdurig onzichtbaar blijven voor hun medeburgers (buren, familie, … )  

• Alleenstaanden versterken en weerbaarder maken  

• Het aanbod voor alleenstaanden verbreden 

• De drempels opruimen die deelname aan het maatschappelijke leven voor de alleenstaande bemoeilijken 

Hieronder een korte voorstelling van de concepten (onder hun werknaam). 

1. Alleenstaandentoets 

We werken een checklist uit die 'alleenstaanden-proof is'. Met deze checklist houden we nieuw en bestaand beleidsinitiatieven van lokale besturen tegen het licht. We willen zoveel mogelijk drempels voor alleenstaanden detecteren en (anticiperend) wegwerken. 

2. Charter 

We stellen een charter op met één of meerdere sectoren (bv. horeca, cultuur, …), waarin we samen enkele 'alleenstaanden-vriendelijke' principes opstellen. Elke organisatie die dit charter ondertekent toont dat ze rekening houdt met enkele specifieke aandachtspunten voor alleenstaanden.

3. Verbindende opstelling 

We trekken naar ontmoetingsruimtes, zoals bijvoorbeeld een café, een sociaal restaurant of een lokaal dienstencentrum. Wat als we de ruimte zo inrichten dat ze mensen uitnodigt om bij elkaar plaats te nemen en contacten te leggen? 

4. Contact na kantelmoment 

We gebruiken een kantelmoment (bv. partner verloren, bevalling alleenstaande mama of nieuw in de stad en alleenstaand?) als aangrijppunt om contact op te nemen. We zorgen voor een warm contact en detecteren vroegtijdig eventuele probleemsituaties. 

Vervolg project 

In de zomer van 2024 hebben we verder getimmerd aan deze concepten. Vanaf het najaar verfijnen we ze verder in samenspraak met medewerkers van geïnteresseerde lokale besturen, zodat ze optimaal afgestemd raken op de lokale realiteit. 

Vanaf oktober/november willen we de uitgewerkte concepten een eerste keer testen. De rest van het jaar gebruiken we om bij te sturen. Deze testfase loopt door in het begin van 2025.

We ontsluiten de uitgewerkte ideeën en oplossingen verder via deze pagina. 

Doe jij mee? 

Wil jouw bestuur ook nog graag aan de slag met alleenstaanden? Spring dan mee op de kar en werk een van onze concepten verder uit op maat van je bestuur. Wat kan je van ons verwachten?

• Begeleiding van het verdere proces: opstellen testscenario's, testen, bijsturen, ...
• Inhoudelijk mee nadenken en sparren
• Mee zoeken naar inspiratie, goede praktijken en interessante partners

Heb je zelf nog weet van goede praktijken (binnen- en of buitenland)? Breng ons op de hoogte, zodat we deze kennis nu nog kunnen gebruiken én kunnen delen met andere besturen via onze databank. 

Neem contact op met Sofie Van den Bussche.